¹ Villey, Michel, La Croisade: Essai sur la formation d'une théorie juridique (L'Église et l'état au moyen âge 6; Paris 1942) 119–120; see also his more recent paper, ‘L'idée de la croisade chez les juristes du moyen âge,’ Relazioni del X Congresso internationale de Scienze storiche (6 vols. Roma 1955) 3.581–582.Google Scholar

² Leviticus 27.Google Scholar

³ Capelle, Germaine Catherine, Le vœu d'obéissance dès origines au XII ^e siècle (Bibliothèque d'histoire du droit et droit romain 2; Paris 1959) 5–32 discusses the usage of the term vow and related terms in antiquity and the Fathers.Google Scholar

⁴ Monastic vows, though long in use, are not a feature of early monastic usage. Thus, St. Benedict nowhere in his Rule uses the term ‘vow’. Chapter 58, which deals with the profession of monks, consistently uses the verb promittere to describe the act by which a monk binds himself to the observance of the Rule and its precepts; the same verb is used in describing the dedication of an oblate (c. 59) and the reception of a priest in the community (c. 60). A promise of chastity was required of candidates for ordination to the subdiaconate and higher orders from the sixth century onwards: Hertling, L., ‘Die Professio der Kleriker und die Entstehung der drei Gelübde,’ Zeitschrift für katholische Theologie 56 (1932) 148–174. As for monastic vows, they only appear in the strict, juridical sense of the term at the end of the eighth century; see Capelle, , Le vœu d'obéissance 239.Google Scholar

⁵ Ivo's three canonistic collections — the Decretum, the Panormia, and the Tripartita — date from the years 1094–1096. See Fournier, Paul and Le Bras, Gabriel, Histoire des collections canoniques en occident depuis les fausses décrétales jusqu'au Décret de Gratien (2 vols. Paris 1931–1932) 2.55–57; Capelle, , Le vœu d'obéissance 210–211; and Sprandel, Rolf, Ivo von Chartres und seine Stellung in der Kirchengeschichte (Pariser historische Studien; Stuttgart 1960) for a recent general account of Ivo's career.Google Scholar

⁶ Ivo, , Decretum 7.19 (PL 161.549 = Panormia 3.183 in PL 161.1173 = C. 20 q. 3 c. 1), 7.20 (PL 161.549 = C. 20 q. 1 c. 8), 7.146 (PL 161.580 = C. 27 q. 1 c. 16); 8.137 (PL 161.614); Panormia 3.192 (PL 161.1175–76 = D. 27 c. 5), 3.199 (PL 161.1177 = C. 27 q. 5 c. 34).Google Scholar

⁷ Ivo, , Decretum 8.73 (PL 161.599 = C. 32 q. 8 c. un.); Panormia 3.200 (PL 161.1177 = C. 27 q. 1 c. 33).Google Scholar

⁸ Ivo, , Decretum 12.64 (PL 161.796 = C.22 q.4 c.14).Google Scholar

⁹ Ivo, , Decretum 7.32 (PL 161.553 = C.20 q.4 c.2).Google Scholar

¹⁰ Ivo, , Decretum 8.136 (PL 161.614 = C.33 q.5 c.4).Google Scholar

¹¹ One of the accounts of Pope Urban's speech at Clermont uses a technical term of the Roman law concerning vows to describe the taking of the Crusade vow. Robert the Monk, Historia Iherosolimitana 1.2 (RHC, Occ. 3.729), reporting the pope's address, speaks of the vow as a sponsio Deo. In Roman legal terminology the sponsio voti denoted a promise or oath pronounced during the ceremonial libations which created a solemn and irrevocable obligation to the deity to whom it was addressed. On the Roman doctrine of the sponsio voti , see Turlan, Juliette, ‘L'obligation “ex voto,”’ Revue historique de droit françals et Stronger ⁴' 33 (1955) 515–520.Google Scholar

¹² Although very little is actually known about Gratian himself, the literature concerning his work is enormous. Perhaps the best short appreciation of the character of his work is Stephan Kuttner's Harmony from Dissonance: An Interpretation of Medieval Canon Law (Wimmer Lectures 10; Latrobe, Pa. 1960). The date 1140, usually accepted for the appearance of the Decretum, has been vigorously questioned by Vetulani, A., ‘Le Décret de Gratien et les premiers décrétistes à la lumière d'une source nouvelle,’ Studia Gratiana 7 (1959) 273–354. Vetulani argues that the composition of the Decretum should be ascribed to the period of the pontificate of Paschal II (1099–1118). The traditional date is convincingly defended, however, by Fransen, Gerard, ‘La date du Décret de Gratien’, Revue d'histoire ecclésiastique 51 (1956) 521–531.Google Scholar

¹³ C. 17 q.2 c.1–2 and d.p.c.2.Google Scholar

¹⁴ C. 1 q.7 c.6, 15–17, 23 and d.p.c.6.Google Scholar

¹⁵ D. 13 d.a.c.1; also D. 14, especially c. 2.Google Scholar

¹⁶ A well-developed system of commutation had long since appeared in the Church's penitential system and the redemption of vows was, of course, a feature of the Mosaic law: see Leviticus 27, where the matter is treated at length. On the notion of commutation in early medieval contractual law, see Balon, J., Ius medii aevi (Namur, 1959–; in progress) 1/2.398. Commutation of penance is discussed in detail by Vogel, Cyrille, ‘Composition légale et commutation dans le Système de la pénitence tarifée,’ Revue de droit canonique 8 (1958) 289–318 and 9 (1959) 1–38, 341–359. See also Creusen, J., ‘Commutation de vœu,’ DDC 3.1184–1186, and Brys, J., De dispensatione in iure canonico praesertim apud decretistas et decretalistas (Universitas Lovaniensis: Dissertationes ad gradum doctoris in facultate theologica consequandum conscriptae² 14; Bruges 1925).Google Scholar

¹⁷ C. 20 q.2 c.1–2; C. 22 q.5 c.14–16.Google Scholar

¹⁸ C.22 q.5 c. 15.Google Scholar

¹⁹ C.22 q.2 d.p.c.2.Google Scholar

²⁰ Dig. 50.12.2.1; cf. Turlan, , ‘L'obligation “ex voto”’ 529–530.Google Scholar

²¹ C.2 q.4 c.2 and d.p.c. 3.Google Scholar

²² C.20 q.4 d.p.c.3.Google Scholar

²³ C.33 q.5 c.1 and especially d.p. c. 11.Google Scholar

²⁴ C.33 q.5 c.2–3, 5–6, and d.p.c.11.Google Scholar

²⁵ C.33 q.5 c.4 and d.p.c.11.Google Scholar

²⁶ C.33 q.5 d.p.c. 20.Google Scholar

²⁷ C.33 q.5 d.p.c.20. The directly related notion of the sacramentum in voto is examined by Landgraf, A., ‘Das sacramentum in voto in der Frühscholastik,’ Mélanges Mandonnet (Paris 1930) 2.97–143.Google Scholar

²⁸ See von Schulte, J. F., Die Geschichte der Quellen und Literatur des canonischen Rechts von Gratian bis auf die Gegenwart (3 vols; Stuttgart 1875–1880; repr. Graz 1956) 1.114–118; Kuttner, Stephan, Repertorium der Kanonistik (Studi e testi 71; Città del Vaticano 1937) 127–129; and especially Pacaut, Marcel, Alexandre III: Étude sur la conception du pouvoir pontifical dans sa pensée et dans son oeuvre (L'église et l'état au moyen âge 11; Paris 1956).Google Scholar

²⁹ This terminology, though late, is useful. The thirteenth-century terms were im fori (= forum externum) and ius poli (= forum internum); see Kuttner, Stephan, Kanonistische Schuldlehre von Gratian bis auf die Dekretalen Gregors IX. (Studi e testi 64; Città del Vaticano 1935) 324–325; Naz, R., ‘For,’ DDC 5.871–873; Quantin, P. M., 'A propos des premières Summae confessorum, Recherches de théologie ancienne et médiévale 26 (1959) 305. For a clear, concise statement of the distinction between the two fora , see Ottaviani, A., Institutiones iuris publici ecclesiastici (4th ed. 2 vols. Città del Vaticano 1958–1960) 1.189. A more extensive analysis is that of Capobianco, P., ‘De ambitu fori interni in iure ante Codicem,’ Apollinaris 8 (1935) 591–605 and ‘De notione fori interni in iure canonico,’ Apollinaris 9 (1936) 364–374.Google Scholar

³⁰ Die Summa magistri Rolandi, nachmals Papstes Alexander III. ed. by Thaner, Friedrich (Innsbruck 1874) to C. 17 q.1 p. 58.Google Scholar

³¹ Rolandus, , Summa to C.17 q.1 (Thaner 58) and to C.12 q.1 (Thaner 26).Google Scholar

³² On the date of Rufinus' Summa, see the introduction by Singer, H. to his edition, Die Summa Magistri Rufini zum Decretum Gratiani (Paderborn 1902; repr. Aalen 1963), cxv–cxviii. On Rufinus, see also Kuttner, , Repertorium 131–132; Schulte, , Geschichte der Quellen 1.121–130; Benson, Robert, ‘Rufin,’ DDC 7.779–784.Google Scholar

³³ Rufinus, , Summa to C.17 q.1, v. ‘Quod a voto discedere non liceat’ (ed. Singer, p. 372).Google Scholar

³⁴ The Sententiae of Peter Lombard, published in 1151/1152, was (after the Bible) the most essential textbook of medieval theologians. The Lombard discuses vows in connection with his treatment of the sacrament of marriage : Sententiae 4.38.1–2 (PL 192. 932).Google Scholar

³⁵ Rufinus, , Summa to C.27 q.1, v. Quod vero voventes (Singer p. 435).Google Scholar

³⁶ Rufinus, , Summa to C.1 q.7 d.a.c.6 (Singer p. 234).Google Scholar

³⁷ On the Summa Parisiensis, see the introduction by Terence, P. McLaughlin to his edition, The Summa Parisiensis to the Decretum Gratiani (Toronto, 1952), vii–xxxiii.Google Scholar

³⁸ Summa Parisiensis to C.17 q.1 (McLaughlin p. 188).Google Scholar

³⁹ See Schulte, , Geschichte der Quellen 1.133–136 and also the introduction to his partial edition of Stephen's Summa (Giessen 1891; repr. Aalen 1965); Kuttner, , Repertorium 133–136; and his ‘Les débuts de l'école canoniste française’ Studia et documenta historiae et iuris 4 (1938) 144–195; Lepointe, G., ‘Étienne de Tournai,’ DDC 5.487–492. The date of Stephen's Summa cannot be fixed with great certainty. It was finished prior to 1171, as Joannes Faventinus made use of it, and it is certainly later than the work of Paucapalea, Rufinus, and Rolandus, all of whom Stephen quotes.Google Scholar

⁴⁰ Stephen of Tournai, Summa to C. 27 q.1 pr. (Schulte p. 233).Google Scholar

⁴¹ On Joannes Faventinus see Schulte, , Geschichte der Quellen 1.137–140; Kuttner, , Repertorium 143–146; Argnani, Giovanni, ‘Ioannes Faventinus glossator,’ Apollinaris 9 (1936) 418–443, 640–658; Stickler, A. M., ‘Jean de Faenza,’ DDC 6.99–102.Google Scholar

⁴² Faventinus, Joannes, Summa to C.17 q.1 pr. in Bodleian Library, Oxford, MS Tanner 8, p. 494: ‘Preterea distinguendum censemus inter deliberationem et uoluntatem et uotum. Incipit enim uotum in deliberatione; augmentatur in uoluntatis delectatione et pronunciatione; perficitur in promissione: ex primo propositum, ex secundo desiderium [ms.: desiderii], ex tertio dicitur uotum. A primo recedere non est mortiferum, alioquin recedens in priori fide et caritate non remaneret, ut infra causa quarta dicitur. Nec a secundo recedere uidetur mortale peccatum…. A tertio tamen recedere mortale peccatum est…. ’ Google Scholar

⁴³ See Sarti, M. and Fattorini, M., De claris archigymnasii Bononiensis professoribus a saeculo XI usque ad saeculum XIV, rev. ed. by Albicino, C. and Malagola, C. (2 vols. Bologna, 1888–1896; repr. Torino 1962) 1.357–359; Schulte, , Geschichte der Quellen 1.143–145; Kuttner, , Repertorium 150–153.Google Scholar

⁴⁴ Sicardus, , Summa to C.17 q.1 (British Museum, MS Add. 18,367, fol. 45^ra): ‘Nota quod votum mente coneipitur: hoc est propositum; concepti voluntas editur: hoc est desiderium denique uerborum obligatione perficitur: hoc est proprium uotum. A proposito et desiderio recedere potes sine mortali peccato; a uoto nequaquam, siue sit simplex, siue solempne, si tamen ex sana mente processit.’ Google Scholar

⁴⁵ Sicardus, , Summa to C.20 q.3 (MS cit. fol. 46^vb); 'Nota quod sub plurium testimonio et cum scriptura facienda est professio [scil.: religionis]. Hec et enim solempnitatis sunt et solempne uotum faciunt.Google Scholar

⁴⁶ Sarti-Fattorini, , De claris professoribus 1.370–376; Schulte, , Geschichte der Quellen 1.156–170; Kuttner, , Repertorium 155–160.Google Scholar

⁴⁷ Huguccio, , Summa to C.17 q.1 pr. (Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 3892, fol. 243^vb: ‘Quod a uoto. Hic intitulatur prima questio, scilicet an liceat alicui discedere a uoto. In hac questione magister sic distinguit, scilicet quod aliud est uotum corde conceptum simpliciter ore pronunciare, aliud est subsequente obligatione se reum uel obnoxium facere. Quocumque horum modorum quis uotum faciat, non licet ei discedere a uoto quantum ad deum, alioquin reus erit; sed quantum ad ecclesiam licet ei discedere a priori uoto, non autem a secundo. Sed si peccatum est apud deum, qualiter erit licitum apud ecclesiam, presertim cum notum sit ecclesie? … Nonne hoc esset laqueum inicere talibus et decipere animas eorum falsa securitate, quod non est faciendum? … Sed numquid non tenetur quis de simplici promissione? Utique: non enim dominus uoluit differentiam esse inter communem loquelam et iuramentum…. ’ Google Scholar

⁴⁸ Huguccio, , loc. cit.: ‘Alii faciunt distinctionem inter deliberationem et uoluntatem et uotum. Incipit enim uotum in deliberatione; augmentatur in uoluntate; perficitur in promissione. Et secundum hunc triplicem progressum triplex sortitur uocabulum. Primo enim dicitur deliberatio, cuius fractio est leuissimum peccatum, quia potest homo deliberata non facere et in prioribus bonis permanere, quod non esset si illa fractio esset mortale peccatum…. Tandem quod quis tepide deliberauerat firmiter se facturum in animo proponit, et dicitur propositum …, huius propositi uiolatio est ueniale peccatum, sed grauius quam primum peccatum. Idem quod in animo quis proposuerat ore promittit, uel sollempniter uel sine sollempnitate et dicitur uotum, a quo recedere est mortale peccatum, nisi pro passionis feruore promittatur …’ Google Scholar

⁴⁹ Corpus Christi College, Cambridge, MS 10, fol. 271^rb, gloss to C.27 q.1 c.41: ‘Grauius est labi a quolibet uoto quam adulterari; id est uotum quod non cogit<ur> uouere; sed postquam uoueritis, reddere <oportet>.’ +uouere;+sed+postquam+uoueritis,+reddere+.’>Google Scholar

⁵⁰ See Kuttner, , Repertorium 196–198.Google Scholar

⁵¹ Summa Lipsiensis to D.81 c.1, cited by Kuttner, Kanonistische Schuldlehre 19 n. 3: ‘grave ideo dicit ad differentiam illius, quod tantum in voluntate consistit… : quis enim accusat fractionem simplici voti vel adulterium voluntatis?’ Google Scholar

⁵² Legendre, Pierre, ‘Miscellanea Brittanica,’ Traditio 15 (1959) 494, first called attention to this Summa, which has since been studied by Nörr, Knut, ‘Die Summen “De iure naturali” und “De multiplici iuris diuisione,”’ ZRG kan. Abt. 79 (1962) 138–163.Google Scholar

⁵³ De iure naturali to C.17 q.1 (Durham University Library, MS Cosin V.III.3, fol. 64^rb): ‘Votum [est] tamen corde conceptum sed ore non prolatum uel ore prolatum sed simpliciter, id est coram nullo uel paucis enunciatum, nullum aput ecclesiam <reum> constituit, licet apud deum. Si uero solempniter, id est coram facie ecclesie presente episcopo vel sacerdote fuerit pronunciatum, tam aput ecclesiam quam apud deum voventem reddit obligatum et transgredientem constituit reum.’ +constituit,+licet+apud+deum.+Si+uero+solempniter,+id+est+coram+facie+ecclesie+presente+episcopo+vel+sacerdote+fuerit+pronunciatum,+tam+aput+ecclesiam+quam+apud+deum+voventem+reddit+obligatum+et+transgredientem+constituit+reum.’>Google Scholar

⁵⁴ See Kuttner, , Repertorium 81–92. The authorship of Laurentius Hispanus has been persuasively argued by Stickler, A., ‘Il decretista Laurentius Hispanus,’ Studia Gratiana 9 (1966) 461–549.Google Scholar

⁵⁵ Glossa Palatina to C.27 q.1 c.1 (Vatican Library, MS Pal. lat. 658, fol. 76^ra): ‘Est autem uotum prout hic accipitur: conceptio melioris propositi, animi deliberatione firmata, qua quis se deo obligat.’ Google Scholar

⁵⁶ ‘Bernardus Compostellanus antiquus: A Study in the Glossators of the Canon Law,’ Traditio 1 (1943) 277–340. This article supersedes the older studies on Bernardus. His apparatus has recently been found in a MS at Gniezno, Cathedral Chapter 28: Weigand, R., ‘Neue Mitteilungen aus Handschriften,’ Traditio 21 (1965) 480, 482–4.Google Scholar

⁵⁷ Thus the Glossa Palatina to C.17 q.1 pr. (MS cit. fol. 60^va): ‘Quod a uoto discedere. Hic intitulatur prima questio, an liceat alicui discedere a uoto. Quid autem sentiat de hac materia omnia habes infra eadem § his ita [d.p.c. 4] quia refert an uotum corde conceptum ore exprimat tantum, an sequenti obligatione se reum uoti faciet. In [secundo] casu utroque tenetur quoad deum … et peccat mortaliter contraueniendo. Sed quoad ecclesiam non tenetur in primo, sed tantum in seeundo…. Sed si in primo peccatum est quoad deum, quomodo licitum erit quoad ecclesiam? Preterea cum notum sit ecclesie … nonne hoc est laqueum talibus inicere? … Immo non est differentia inter simplicem promissionem et iuramentum: b. uero dicit quod uotum quandoque dicitur deliberatio que uersatur in animo, cum scilicet secum quis reuoluit et fluetuat; si quis uenit contra hoc, non peccat. Quandoque dicitur propositum, cum alterum scilicet elegit et proponit, et ueniendo contra tale propositum secundum b. peccat uenialiter; secundum h. mortaliter, nam h. dicit tale propositum esse uotum, nec facit nisi bimembrem diuisionem: quandoque dicitur uotum proprie prout corde uel ore exprimitur, et tunc contrauenire est mortale peccatum secundum hanc distinctionem … H. dicit quod cum quis [dicit] uouet uel promittat se monachum fieri uel aliud, si est sane mentis tenetur; si alienate propter furorem uel infirmitatem, non tenetur…. ’ For the parallel passages from Huguccio, see n. 48 above.Google Scholar

⁵⁸ On Richardus see Schulte, , Geschichte der Quellen 1.183–185; Kuttner, , Repertorium 222–227; Glorieux, P., Répertoire des maîtres en thêologie de Paris au XIII ^e siècle (2 vols. Paris 1933) 1.280–281; Kuttner, Stephan, ‘Ricardus Anglicus’ DDC 7.676–681.Google Scholar

⁵⁹ Glossa ‘Ecce vicit leo’ to C. 27 q. 1 (Sankt Florian, Stiftsbibliothek MS XI.605, fol. 99^rb): ‘Quandoque contrahitur autem his uerbis uotum: “voueo continentiam,” “adstringo me ad continentiam,” “do deo meam continentiam,” sed non [marginal addition:] <“sic promitto” uel “iuro quod continebo,” quia qui uouet se [deo] deo tradit, sed <non> talis, immo fieri promittit uerbo, unde non est uoto obligatus, nisi intendat uouere, quia tunc tenetur uoto, non ex ui uerborum, sed ex intentione.’ +talis,+immo+fieri+promittit+uerbo,+unde+non+est+uoto+obligatus,+nisi+intendat+uouere,+quia+tunc+tenetur+uoto,+non+ex+ui+uerborum,+sed+ex+intentione.’>Google Scholar

⁶⁰ Glossa Palatina to D. 27 c.8 (Pal. lat. 658, fol. 7^rb-va): ‘Ergo uotum de futuro non est uotum simplex, quia non proprie dicitur uotum, cum fit uoti quedam promissio sicut sponsalia futurarum nuptiarum, quia non tantum obligat; et ita uotum simplex est uotum de presenti sine sollempnitate.’ Google Scholar

⁶¹ This doctrine was in large part borrowed from the Roman law of betrothal; see Dig. 45.1.134 and 23.1; Cod. 5.1; also Berger, Adolf, Encyclopedic Dictionary of Roman Law (Transactions Amer. Philos. Soc. N.S. 43.2; Philadelphia 1953) s.v. ‘sponsalia’ at p. 713; Buckland, W. W., A Text-Book of Roman Law from Augustus to Justinian (2d ed. Cambridge 1932) 112 n. 5; Girard, Paul Frédéric, Manuel élémentaire de droit romain (8th ed. rev. by Senn, Felix, Paris 1929) 163–164. On the canonistic adaptation of the Roman system of sponsalia, see especially C.30 q.5 c.3 and C.31 q.2–3; also Plöchl, Willibald M., Geschichte des Kirchenrechts (3 vols. to date; Wien 1955 —) 2.268–270; Feine, Hans Erich, Kirchliche Rechtsgeschichte I: Die katholische Kirche (3d ed. Weimar, 1955) 1.381–382; Wernz, F.X., Ius Decretalium (6 vols. Roma and Prati 1898–1912) 4/1.155–166; Van Espen, Z.B., Jus canonicum Universum 2.1.12.1–2 (4 vols. Louvain 1753) 1.554–558.Google Scholar

⁶² Glossa Palatina to C.17 q.1 (MS cit. fol. 60^va) and Richardus Anglicus, Distinctiones Decretorum to C.17 q.2 c.1 (British Museum, MS Royal 10.C.III. fol. 28^r).Google Scholar

⁶³ Schulte, , Geschichte der Quellen 1.172–175; Stelling-Michaud, Sven, ‘Jean le Teutonique,’ DDC 6.120–122; and especially Kuttner, Repertorium 93–99.Google Scholar

⁶⁴ Schulte, , Geschichte der Quellen 2.83–88; Bras, Gabriel Le, ‘Bartholomaeus Brixiensis,’ DDC 2.216–217; and Kuttner, , Repertorium 103–115.Google Scholar

⁶⁵ Glos. ord. to C.17 q.1 pr., v. a voto (This and the following citations are from the Venice 1600, edition): ‘Hic queritur an licet alicui discedere a voto. Et in hac quaestione magister distinguit quod aliud est votum conceptum corde ore simpliciter pronunciare et aliud est obligatione aliqua se obnoxium facere; sed tamen quocunque istorum modorum quis voveat non liceat ei recedere a voto quoad Deum: sed quoad ecclesiam licet a primo uoto ei recedere, sed non a secundo. Sed mirum videtur cum hoc sit peccatum quoad Deum, quare ecclesia illud tolerat: cum hoc sit laqueum injicere talibus et decipere animas eorum: quod non est faciendum, … cum dominus ipse noluit facere differentiam inter iuramentum et simplicem loquelam…. Potest melius distingui inter deliberationem et voluntatem et votum. Si quis recedit a deliberatione, non peccat mortaliter. Si quis autem recedat a deliberatione, non peccat mortaliter. Si quis autem secedit a proposito quod firme fixerat in animo suo, peccat: sed venialiter secundum quosdam, … secundum Hug. vero peccat talis mortaliter, ac si verbis vovisset…. Sed a voto quod verbis exprimitur sive cum solemnitate, sive sine ea, non licet recedere sine mortali peccato secundum omnes …; licet Alexander videatur dicere, quod post votum simplex potest contrahi matrimonium …. Sed illud intelligas de comparativa promissione. Ioan.’ Likewise, , glos. ord. to C.17 q.1 c.4 v. deliberant: ‘firmiter proponendo, et tunc secundum Hu. peccant mortaliter, secundum alios venialiter’ — to which a later marginal gloss adds: ‘Haec sententia Hu. approbatur per Lau. Gof. et D.: extra de voto, literaturam.’ Again, , glos. ord. to C.17 q.1 d.p.c.4, v. pronunciat: ‘Ergo obligatur quis ex solo proposito cordis, quod Hug. concedit.’ Google Scholar

⁶⁶ Glos. ord. to C.12 q.1 c.9 v. pollicitationem: ‘Nota quod ex nuda pollicitatione, quam quis facit Deo, potest contravenire … sic ex nuda pollicitation facta Reipublicae …’ Glos. ord. Casus to C.22 q.5 c.12, v. iuramenti: ‘Adhuc probat Gratianus per hoc capitulum quod iuramentum debet intelligi secundum intentionem proferentis. Dicit ergo Chromatius [i.e. the author of c. 12 cit. (from Tract. in Matth. 10, PL 20.352). Both Gratian and the gloss gave the name as Chrysostomus; the emendation comes from the Correctores Romani] quod quicunque iurat, ideo iurare debet, vt verum loquatur; vnde Deus inter iuramentum et communem loquelam differentiam non facit: quia sicut in iuramento non debet esse perfidia, ita nec in loquela nostra: etsi quis contrafecerit, poena divini iudicij damnabitur, et hoc probat auctoritate domini dicentis: Os quod mentitur, etc. [Wisdom 1.11] Ibid. gl. v. distantium: ‘Quantum ad hoc, cum mortaliter peccat qui simpliciter dicit falsum, sicut qui sub iuramento dicit falsum, magis tamen peccat periurando quam mentiendo solidius subsistit vbi iuramentum interponitur … sed tamen plus operatur sacramentum, quam simplex promissio … Io.’ A later marginal gloss adds: ‘Dic ergo quod licet Deus non faciat differentiam inter loquelam et iuramentum, ecclesia tamen facit, quia mendax simplex non patitur poenam quoad infamiam et repulsionem testimony, vel quin possit promoueri: sed secus in mendace iuramento et hoc intelligas, ex quo simpliciter mendax est de crimine emendatus, secundum Decretales extra. de testibus, testimonium [X 2.20.54], secundum H[ostiensem].’ Google Scholar

⁶⁷ Glos. ord. to C.27 q.2 d.p.c.2, v. ore: ‘Expressio enim oris in voto multum operatur … Videtur tamen quo ad deum non sit necessaria oris confessio, 22 q.5 humanae [c.11] et cap. cauete [c.20] et 24 [recte: 14] q.5 si quid [c.6]. Sed tamen secus est in voto tacito quam expresso. Nam dicit lex, quod si legaui tibi decem, si volueris, tale legatum non transmittes ad haeredes, nisi primo expresseris te voluisse; secus vero est si legauero tibi X pure: quia illud transmittes…. Immo nec votum dicitur conditionale vbi conditio subintelligitur … Ioan.’ Google Scholar

⁶⁸ Glos. ord. to C.27 q.1 c.1, v. sub testimonio: ‘Nam ita solemnizatur uotum (vt dicunt quidam) cum scilicet accepit vestem ab episcopo, ut hic, vel de manu presbyterorum, vel ministri…. Quod credo, dum tamen emittat uotum. Nam alias vestes tantum accipiendo non obligatur solemniter, sed simpliciter…. Vbi etiam habes, quod solemnizatur voto in manu abbatis vel abbatissae. Item solemnizatur si per seipsam recipiat habitum, et incipiat cum alijs cantare in ecclesia…. Et nota quod uotum continentiae solemnizatur tribus modis tantum. Sacri ordinis susceptione, 28 distinct. diaconi [c. 8]. Secundo dum accepit uestem sacram a quocumque: dum tamen post susceptionem incipiat cohabitare cum alijs monachis et monialibus in ecclesia, infra eadem, vidua [c.34]. Tertio, cum ita dicit coram episcopo vel abbate vel abbatissa, vel coram tribus vel duobus testibus, “ego deuoueo me huic religioni.” Hoc enim aliud est, et aliud cum dico, “ego voueo continentiam,” deuotus enim religioni non posset contrahere ita quod matrimonium teneret, nec mirum, cum etiam iam contractum matrimonium religio dissoluat…. Sed in voto continentiae secus, non enim votum dirimit, vnde si coram tota ecclesia diceret, “voueo continentiam,” per hoc non solemnizatur votum: nisi velis dicere, quod tale votum non dirimit, sed constitutio ecclesiae super voto facta. Nam si votum dirimeret, quare potius vnum quam aliud, si hoc haberet ex sua natura? Et ita dirimeret votum simpliciter, quod Augustinus non vult, infra eadem, nuptiarum [c.41]. Dic ergo votum nunquam solemnizari, nisi tribus modis praedictis. Et ita exaudi quod dicitur. Ioan.’ Google Scholar

⁶⁹ Glos. ord. to C.20 q.1 c.16, v. vel ministro: ‘Arg. quod votum solemne potest fieri coram priuata persona; sed ad quid facit mulier professionem sacerdoti? Potius enim deberet facere abbatissae. Sed hoc ideo fit, quia foeminis non licet imponere velum alicui…. ’ Google Scholar

⁷⁰ Glos. ord. to D.3 de pen. c.26, v. quanto: ‘Arg. votum de praesenti magis obligare quam votum de futuro, arg. contra extra qui clerici vel voventes, rursus [X 4.6.6], vbi dicitur, quod simplex votum non minus obligat quam solenne.’ Google Scholar

⁷¹ Glos. ord. to C.22 q.2 c.4 v. Instituta: ‘Semper ergo in priuilegiis, vel in rescriptis interpretabuntur verba ad id quod instituta sunt … et semper ad communem intelligentiam, etc…. Sed contra plerumque dum proprietas verborum attenditur, veritas sensus emittitur… nam potius mens attenditur, quam verba consideranda sunt…. ’ Google Scholar

⁷² Glos. ord. to C.22 q.2 c.5, v. diuina: ‘Quod omnia vincula humana franguntur, 19 q.2 duae sunt [c.2], et secundum quam dispositionem est licitum, quod alias est illicitum, vt 14 q.5 dixit [c.12]. Et est arguendum hic, quod in omni voto vel sacramento intelliguntur huiusmodi generales conditiones: si Deus voluerit, si vixero, si potero … et etiam haec, si marito placuerit …. ’ Google Scholar

⁷³ Glos. ord. to C.20 q.1, v. quod intra annos; to C.17 q.1 c.1, v. necessario; to C.22 q.4 c.17, v. emendatio; and to C.17 q.4 c.3, v. non iudicio perpetuo. Google Scholar

⁷⁴ Glos. ord. to C.22 q.2 c.5, v. maioribus. Google Scholar

⁷⁵ Glos. ord. to C.1 q.7 d.p.c.5, v, ut plerisque: ‘Dispensatio est iuris communis relaxatio facta cum cause cognitione ab eo, qui ius habet dispensandi.’ Google Scholar

⁷⁶ Glos. ord. to C.1 q.7 c.16, v. a debito; See also glos. ord. to D.50 c.24 v. Detrahendum est. Google Scholar

⁷⁷ Glos. ord. to C.1 q.7 c.23, v. Et si ea ipsa: ‘Si in dispensationibus non debet iudex dispensare nisi ex magna causa, quanto magis in ijs quae sunt indispensabilia nullo modo debet iudex dispensare.’ Google Scholar

⁷⁸ Glos. ord. to C.25 q.1 c.6, v. Apostoli: ‘Hic videtur quod papa non possit dispensare contra Apostolum, vel Dominum; qualiter ergo Martinus dispensauit cum bigamo contra Apostolum? … Item cum canon Apostolorum dicat, presbyter si fornicatus fuerit, deponatur … quomodo ergo Gangrense concilium dispensat in tali casu? Item contra Dominum dispensauit, qui dixit, ‘Vouete, et reddite,’ et tamen absoluit a iuramento et a uoto …. Satis potest sustineri quod papa contra Apostolum dispensat: non tamen in his, quae pertinent ad articulos fidei. Eodem modo dispensat in Euangelio interpretando ipsum …. ’ Google Scholar

⁷⁹ Glos. ord. to C.22 q.2 c.5, v. Diuina: See note 72 above.Google Scholar

⁸⁰ Glos. ord. to C.25 q.1 c.6, v. Apostoli: ‘Item non est vera dispensatio quae fit in voto peregrinationis quia non dicitur vouens liberari ab illa obligatione: sed potius dicitur in melius commutari … sed circa votum continentiae non posset dispensare, quia vix inveniretur melius in quod posset commutari…. ’ Google Scholar

⁸¹ Glos. ord. to C.1 q.7 d.p.c.5, v. ut plerisque: ‘De dispensatione episcoporum dico quod vbicumque non est eis prohibita dispensatio, ibi possunt dispensare …. ’ Google Scholar

⁸² Schulte, , Geschichte der Quellen 1.175–182; Kuttner, , Repertorium 322–324; Le Bras, Gabriel, ‘Bernard de Pavie,’ DDC 2.782–789. The Compilatio prima is analyzed, together with the other four major pre-Gregorian collections, by Friedberg, E., Quinque compilationes antiquae (Leipzig 1882; repr. Graz 1956), pp. 1–65.Google Scholar

⁸³ Comp. I 3.29.1–2.Google Scholar

⁸⁴ On the miscellaneous composition of the first Crusade expeditions, see especially Porges, Walter, ‘The Clergy, the Poor, and the Non-Combatants on the First Crusade,’ Speculum 21 (1946) 1–21.Google Scholar

⁸⁵ Annates Herbipolenses, s.a. 1147 in MGH, SS 16.3; trans. in Brundage, James A., The Crusades, A Documentary Survey (Milwaukee 1962) 121–122.Google Scholar

⁸⁶ Comp. II 3.21.1–4.Google Scholar

⁸⁷ Comp. III 3.26.1–5.Google Scholar

⁸⁸ Comp. V 3.19.un.Google Scholar

⁸⁹ See the tabulation on the opposite page.Google Scholar

⁹⁰ Innocent III, Registrum 16.28 (PL 116.819–820; = Po 4725): ‘Quia vero subsidium terrae sanctae multum impediri vel retardari contingeret si ante susceptionem crucis examinari quamlibet oportet an esset idoneus et sufficiens ad huiusmodi votum personaliter prosequendum, concedimus ut, regularibus personis exceptis, suscipiat quicunque voluerit signum crucis; ita quod cum urgens necessitas aut evidens utilitas postulaverit, votum ipsum de apostolico possit mandato commutari aut redimi vel differri.’ Google Scholar

⁹¹ As noted by de Brys, J., De dispensationibus in iure canonico 129–131. See especially Rufinus, , Summa to C.1 q.7 d.a.c. 6 (ed. Singer, 234); Huguccio, , Summa to C.17 q.1 pr. (Paris, BN MS lat. 3892, fol. 243^vb).Google Scholar

⁹² Summa decretalium 3.29.5, ed. Laspeyres, E. A. T. (Regensburg 1860; repr. Graz 1956) p. 114; also in Bernard's Summa de matrimonio 3.1 (ed. Laspeyres, pp. 287–288).Google Scholar

⁹³ Summa decretalium 3.29.2 (Laspeyres 113–114).Google Scholar

⁹⁴ Summa decretalium 3.29.3–4 (Laspeyres 114).Google Scholar

⁹⁵ Summa decretalium 5.2.6 (Laspeyres 205–206).Google Scholar

⁹⁶ For various compilations and apparatus of glosses from the school of Petrus Brito, see Kuttner, , ‘Bernardus Compostellanus …’ (n. 56 supra) 317 n. 54; Ullmann, Walter, Medieval Papalism (London 1949) 208–210 (on the Lambeth MS here cited); Weigand, , ‘Neue Mitteilungen …’ (n. 56 supra) 487–491.Google Scholar

⁹⁷ Apparatus to Comp. I 3.29.1, v. presidet (London Lambeth Palace Library, MS 105, fol. 180^ra): ‘Patet quod episcopus in votis dispensare potest; idem videtur de quolibet prelato per hoc quod dicit “presidet” quod quidam concedunt de quolibet qui habet curam animarum quod potest dispensare circa subditos suos. Sed Brito, Petrus [p. B¹ scr.] dicit quod semper recurrendum est in huiusmodi ad episcopum et est generale quod hic dicitur in votis abstinentie…. In votis continentie secus, quia iusta compensatione redimi non potest, cum nihil melius continentia … quia incurie [?] preter carnem vivere non terrena vita est, sed celestis.’ The Lambeth MS contains also glosses of Richardus Anglicus, but none on De voto. Google Scholar

⁹⁸ Ibid. v. infirmitate ‘Si de tali que iter impediat, non imputatur et sic non est in redemptione; si non impediat dic de tali, intelligens: nisi periculum iminet si perficiat.’ v. divitiarum ‘Quidam arguunt hic pro divitibus, xl. d. non cogantur [D. 41 c.3]; Petrus Brito e contra intelligit, qui ita delicati sunt quod nolunt implere votum suum; cum talibus non est dispensandum, sed cum pauperibus infirmis.’ Google Scholar

⁹⁹ Magnin, E., ‘Alain de Galles,’ DDC 1.361; Kuttner, , Repertorium 325–326; Schulte, , Geschichte der Quellen 1.188–189. I have consulted two MSS of Alanus' Apparatus: Paris, BN, Ms. Lat. 3932, and the second stratum of glosses in Clm. 3879 of the Bayerische Staatsbibliothek, Munich. On these MSS see Kuttner, , Repertorium 332–333.Google Scholar

¹⁰⁰ Alanus, , Apparatus to Comp. I 3.29.1 v. dispensare (Clm. 3879, fol. 55^rb and BN lat. 3932, fol. 39^ra): ‘Hec dispensatio non est contra ius naturale, non enim est voti fractio. Non enim uotum uel iuramentum frangit qui illud commutat in melius…. Sed an papa possit sine aliqua recompensatione uotum remittere queritur, et dicunt quidam quod non quantum ad deum, quoniam contra ius naturale non potest dispensare. Sed uotum est de iure naturali, id est uoti redemptio. Quantum ad ecclesiam tamen potest omnem penam remittere pro uoti fractione infligendam. Vel dicatur quod possit, nec inuenitur sibi prohibita dispensatio contra ius naturale in aliquo iure. Constitutionem tamen contraria iuri naturali facere non posset nec etiam contra quedam precepta iuris naturalis dispensare, vt est istud, “diliges dominum deum tuum” [Deut. 6.5]. Vel dicitur ut prius quod non potest dispensare, si tamen uotum remittat, ualet remissio, quoniam in omni uoto et iuramento quedam tacite conditiones subintelliguntur, inter quas et ista est: “nisi papa aliter disposuerit” …. ’ Google Scholar

¹⁰¹ Ibid. v. recompensatio ‘In omni uoto, siue abstinentie siue continentie, siue consistat in faciendo siue in non faciendo, siue sit simplex <siue> solempne, locum habet compensatio, dummodo ante uotum libere fuit uoluntatis. Hoc ideo adicio quia articulos fidei uouet unusquisque in baptismo, ante tamen baptismum illud uotum est necessitatis et non libere uoluntatis. Quidam excipiunt uotum continencie cui eque bonum inueniri non potest … et ideo perdque bono compensari non potest; sed uerius quod possit…. ’ +solempne,+locum+habet+compensatio,+dummodo+ante+uotum+libere+fuit+uoluntatis.+Hoc+ideo+adicio+quia+articulos+fidei+uouet+unusquisque+in+baptismo,+ante+tamen+baptismum+illud+uotum+est+necessitatis+et+non+libere+uoluntatis.+Quidam+excipiunt+uotum+continencie+cui+eque+bonum+inueniri+non+potest+…+et+ideo+perdque+bono+compensari+non+potest;+sed+uerius+quod+possit….+’>Google Scholar

¹⁰² Ibid. to 3.29.2, v. in puerili etate (Clm. 3879, fol. 55^rb): ‘Ergo pubes factus sine omni recompensatione posset a uoto recedere…. Quare ergo in fine compensatur. Respondes ad cautelam habundantem, uel quod melius est, ratum habuit uotum postquam adoleuit.’ Google Scholar

¹⁰³ Ibid. v. facilitate ‘ar. uotum ex facilitate [ms.: facultate] emissum non esse obligatorium….’ This gloss is also incorporated under the siglum of Richardus, in the Apparatus of Tancredus (Cambridge, Gonville and Caius College, MS 28/17, p. 76^b, and Durham Cathedral Library, MS C.III.4, fol. 34^rb).Google Scholar

¹⁰⁴ On Tancredus and his Apparatus see Schulte, , Geschichte der Quellen, 1.199–205; Kuttner, , Repertorium, pp. 327–328; Chevailler, L., ‘Tancrède,’ DDC 7.1146–1165.Google Scholar

¹⁰⁵ Tancredus, , Apparatus to Comp. I 3.29.1, v. recompensatio (Gonville and Caius College, MS 28/27, p. 76^b: ‘In omni uoto … sed uerius est quod possit … ala. [See text in note 101 supra] Mihi uidetur quod circa uotum continencie nullus dispensare potest, quod asserit vinc(en-tius) … et hec est causa, quia in uoto continencie commutacio non admittitur. t.’ Google Scholar

¹⁰⁶ Ibid. v. dependet: ‘Ergo auctoritate propria non debet quis redimere uotum, sed superioris. Sed nunquid prelatus quilibet potest auctoritatem prestare ad commutationem [ms.: coniunctionem] uoti? Quidam dicunt quod nullus nisi papa uel qui speciale mandatum ab eo super hoc recepit… [citing Innocent III Ex multa Comp. III 3.26.5]. Ego dico quod omnibus episcopis licet, et illud [i.e. the text just cited] speciale in his qui crucem acceperunt ierosolimam profecturi. t.’.Google Scholar

¹⁰⁷ Ibid. to 3.29.2. v. veniens in puerili: ‘Doli tamen capaces; alioquin compensatio que sequitur non esset imposita. Respondes: uel ideo imponitur quia in adulta etate ratum habuit uotum quod in puericia emisit et ita tenebatur id adimplere. al. Nota ar. xx. q. i. Illud [ms: istud], supra de regularibus c. ult. [C.20 q.1 c.10; Comp. I 3.27.11 = X 3.31.11] t.’ Google Scholar

¹⁰⁸ On Vincentius see Schulte, , Geschichte der Quellen 1.191–193; Post, Gaines, ‘Blessed Lady Spain—Vincentius Hispanus and Spanish National Imperialism in the Thirteenth Century,’ Speculum 29 (1954) 198–209; Sanz, Javier Ochoa, Vicentius Hispanus, canonista boloñes del siglo XIII (Rome-Madrid 1960); Kuttner, , Repertorium 356–357 and ‘Notes on Manuscripts,’ Traditio 17 (1961) 537–541; Chabanne, R., ‘Vincent d'Espagne’ DDC 7.1507–1508.Google Scholar

¹⁰⁹ Vincentius, , Apparatus to Comp. III 3.26.4, v. recompensatio (MS Vat. lat. 1378, fol. 75^rb): ‘Numquid tantum mittent pro quanto uellent tantum [ms: tñ] laborem sustinere uti quia in multis hoc esset difficile estimare cum pro sola salute anime illud sustinerent, sed forte hec compensatio fiet non cum tanta districtione ar. e. t. licet.’ Google Scholar

¹¹⁰ Ibid. to 3.26.1, v. voti (Vat. lat. 1378, fol. 74^ra): ‘… Cum enim quis uoue<t> peregrinari, subintelligitur “si commode fieri potest” [corr. ex potuit] … Alii dicunt quod circa uotum peregrinationis potest papa dispensare sed <non> circa uotum continencie quia est de maioribus bonis … et nichil acceptabilius deo quam continentia. Tercii dicunt quod etiam in uoto continentie potest…. Soli autem [ms. add. de] fidei et ea que prohibita sunt in ueteri testamento <vt> vsure sunt indispensabilia.’ This passage, with the siglum of Vincentius, occurs also in the Apparatus of Tancredus (Gonville and Caius College, MS 28/17, p. 267^a) and in the apparatus of mixed glosses of Munich, Clm. 3879, fol. 227^vb .+peregrinari,+subintelligitur+“si+commode+fieri+potest”+[corr.+ex+potuit]+…+Alii+dicunt+quod+circa+uotum+peregrinationis+potest+papa+dispensare+sed++circa+uotum+continencie+quia+est+de+maioribus+bonis+…+et+nichil+acceptabilius+deo+quam+continentia.+Tercii+dicunt+quod+etiam+in+uoto+continentie+potest….+Soli+autem+[ms.+add.+de]+fidei+et+ea+que+prohibita+sunt+in+ueteri+testamento++vsure+sunt+indispensabilia.’+This+passage,+with+the+siglum+of+Vincentius,+occurs+also+in+the+Apparatus+of+Tancredus+(Gonville+and+Caius+College,+MS+28/17,+p.+267a)+and+in+the+apparatus+of+mixed+glosses+of+Munich,+Clm.+3879,+fol.+227vb+.>Google Scholar

¹¹¹ Vincentius, , op. cit. to 3.26.2, v. regnum (Vat. lat. 1378, fol. 74^rb): ‘Huius canonis rigor legem uincit in [ms. add. et cancell. auctoritate] asperitate. Lex enim [ms. omni] soli extraneo heredi [ms. hre] totum [ms. quotum] aufert, cum testatoris [ms. contestatoris] uoluntatem infra annum non implet…. Aliis autem reseruat debitum [corr. ex delictum] naturale…. Solutio: hic pena augetur in fauorem sancte terre; hanc tamen penam inposuit omnibus lex antiqua … uel hoc ideo quia regnum sicut marehia ducatus et comitatus non diuiduntur vt constitutione frederici de feudis § preterea de marehia.’ This passage is also found in the gloss apparatus of Clm. 3879, fol. 228^rb .Google Scholar

¹¹² Vincentius to 3.26.5, v. uxorem (Vat. lat. 1378, fol. 75^vb): ‘… Solutio: illud, ut hic dicitur, est specialissimum in fauorem terre sancte et est hic expressum argumentum aliquid uotum esse maius [ms. magis] uoto continencie cum hoc propter continenciam non liceret, vt in predictis contrariis; de uoto scripture contra 1. ii [Comp. II 3.21.2 = X 3.34.4] et est hic ar. quod potest papa dispensare in uoto continencie.’ Google Scholar

¹¹³ Gloss to Comp. III 3.26.1, v. sedis apostolice (Clm. 3879, fol. 227vb): ‘Vnde si pape aliud placet per hoc non dispensat sed tantum suum velle declarat, vel dic quod papa in omnibus dispensat preterquam in articulo fidei…. Respondeo, aliud est in uoto continentie quam peregrinationis uel abstinentie uel dic ut ibi. Jo.’ Google Scholar

¹¹⁴ Gloss to 3.26.5, v. uxorem (fol. 229^vb): ‘Specialissimus casus est iste quod uir possit facere uotum sine licentia uxoris … et per hoc uidetur quod aliquod uotum sit maius uoto continentie, nam propter continentiam non liceret fieri hoc … licet in uoto abstinentie secus dicam dum tamen per tale uotum neutri fiat preiudicium … Jo.’ Google Scholar

¹¹⁵ Kuttner, , Repertorium 383; Schulte, , Geschichte der Quellen 1.205–207; Lips, J. and Wagnon, H., ‘Jacques ou Jacobus de Albenga,’ DDC 6.77–78.Google Scholar

¹¹⁶ de Albenga, Jacobus, Apparatus to Comp. V 3.19.un. v. commutare (BM. Royal 11.C. VII, fol. 263^va): ‘Numquid sua auctoritate posset episcopus commutare? et dicunt [ms. debent] quidam quod nullus habet potestatem votum commutandi nisi papa vel qui habet speciale mandatum ab eo…. Laurentius contrarium dicit, et dicit quod quilibet episcopus habet potestatem uotum commutandi, et dicit speciale esse in his qui tenentur ierosolimam profiscisci in succursum terre sancte, sed ei videtur contradicere littera ista que dicit “auctoritate nostra.” Sed ipse dicit quod nichilominus auctoritate sua hoc posset facere … Sed Ioannes dicit hic quod papa <dixit> “auctoritate nostra” quia plus solet timeri, et cetera…. Sed numquid papa <posset> sine aliqua ex compensatione? H<uguccio> dicit quod non, quia hoc esset contra ius naturale; alii dicunt contrarium, nec reperitur prohibitum quia papa posset dispensare contra ius naturale, sed constitutionem iuri naturali contrarium facere non posset … contra ius naturale dispensare [ms. add. posset] papam cotidie videmus.’ +“auctoritate+nostra”+quia+plus+solet+timeri,+et+cetera….+Sed+numquid+papa++sine+aliqua+ex+compensatione?+H+dicit+quod+non,+quia+hoc+esset+contra+ius+naturale;+alii+dicunt+contrarium,+nec+reperitur+prohibitum+quia+papa+posset+dispensare+contra+ius+naturale,+sed+constitutionem+iuri+naturali+contrarium+facere+non+posset+…+contra+ius+naturale+dispensare+[ms.+add.+posset]+papam+cotidie+videmus.’>Google Scholar

¹¹⁷ Ibid. to 3.20.un. v. tenemini (fol. 263^vb): ‘Postquam alter signum crucis arripuerit vel dic quod reliquus firmiter proposuerat signum crucis assumere, quare sine peccato contravenire non poterat … vel forte votum emiserat.’ Google Scholar

¹¹⁸ Schulte, , Geschichte der Quellen 1.194–196; Kuttner, , Repertorium 393–396, 426–428, and ‘Damasus als Glossator,’ ZRG kan. Abt. 23 (1934) 380–390; Lefebvre, C., ‘Damasus,’ DDC 4.1014–1019.Google Scholar

¹¹⁹ Damasus, , Summa to Comp. I 3.29 (Vat. Borgh. lat. 261, fol, fol. 6^va and Bodleian Laud. Misc. 646, fol. 117^vb): ‘Uotum est firma mentis pollicitatio facta deo de his que ad cultum diuinum pertinent.’ Google Scholar

¹²⁰ Ibid. ‘Sunt autem [om. autem ms. Bodl.] voti due species; simplex et sollempne. Simplicia vota quedam consistunt in faciendo, ut ire ad sanctum iacobum, quedam in non facendo, ut non contrahere. Sollempnia autem consistunt in non faciendo tantum, quia sola uota continentie sollempnizantur…. ’ Google Scholar

¹²¹ Damasus, , Questiones to Comp. III 3.26.5 (Vat. Borgh. lat. 261, fol. 38^rb and Bodleian Laud. Misc. 646, fol. 95^ra): ‘Queritur circa illam decretalem extra iii. eodem titulo [scil: De voto et voti redemptione] Ex multa, utrum hoc sit generale in quolibet uoto quod non [ms. Vat. corr. ex nisi] possit redimi nisi auctoritate pape uel eius delegati, et uidetur quod ad uoti obseruationem ex precepto diuino tenentur quo dicitur “uouete et reddite.” Vnde semel obligatus ad obseruanciam illius precepti non poterit ab illo discedere nisi de auctoritate illius qui uicem dei tenet in terris, scilicet papa. Item probatur hoc per aliam decretalem quia iuramenti obseruatio descendit similiter ex precepto diuino et si quis uelit discedere ab obseruatione iuramenti illiciti, consulere debet papam…. Contra dicit Alexander simpliciter quod redemptio uoti potest fieri auctoritate illius qui presidet. Laboriosum enim esset quemlibet rusticellum et quamlibet mulierculam papam super hoc requirere et ideo sufficit episcoporum auctoritas … Item uelis nolis probo quod redemptio uoti siue commutatio potest fieri auctoritate episcopi. Ius enim commune est quod non uenit contra sacramentum uel uotum qui commutat illud in melius … Si ergo commutet in melius et constet quod melius sit illud quod fecit, non intelligitur transgressor uoti, puta si voverit [ms. voluerit] uisitare limina sancti iacobi et postmodum ingrediatur religionem sua auctoritate; sed numquid si sine auctoritate superioris, peccabit? Non…. Si ergo potest auctoritate sua, ut certum est, cum in melius commutare poterit ubi dubium est fiat auctoritate sui episcopi, ut extra iii. de regularibus, Licet quibusdam [Comp. III 3.24.2] vbi is qui transit ad strictiorem religionem, si dubitetur an bono animo faciat, subit iudicium superioris. Solutio: speciale est quod dicitur in illa Ex multa [3.26.5] in uoto emisso in succursum terre sancte; in aliis commutationem facere potest episcopus …’ Google Scholar

¹²² Ibid. to 3.26.2 (MS Borgh. fol. 38^ra-rb, MS Laud. fol. 94^vb–95^ra): ‘Queritur … utrum pater moriens possit iniungere filio ut compleat uotum peregrinationis quod pater emiserat et ita sit heres …. Item uult canon quod satisfactio possit fieri pro animabus defunctorum per elemosinas aut ieiunia cognatorum. Cum igitur licitum sit preceptum huius <modi> de satisfaciendo et possit per cognatos expediri ad quos successio deuoluitur, … si precipiat testator et heredes non adimpleant, illud amittent id quod habent de iudicio testatoris … Item expressum est quod testator possit iniungere heredibus suis satisfactionem que sibi incumbat … Contra lex dicit quod <si> aliquis instituerit filium suum sub conditione casuali uel mixta, non tenent institutio…. Immo etiam si preceptum testatoris teneret, si filii non faciant illud non priuabuntur propter hoc debita bonorum subsidio…. Solutio: non potest pater iniungere filio necessitatem peregrinandi, vnde in illa Licet [3.26.2] ideo tenuit iniunctio [ms. inuencio] quia filius hoc approbauit; pecuniariam uero satisfactionem bene posset iniungere…. ’ +de+satisfaciendo+et+possit+per+cognatos+expediri+ad+quos+successio+deuoluitur,+…+si+precipiat+testator+et+heredes+non+adimpleant,+illud+amittent+id+quod+habent+de+iudicio+testatoris+…+Item+expressum+est+quod+testator+possit+iniungere+heredibus+suis+satisfactionem+que+sibi+incumbat+…+Contra+lex+dicit+quod++aliquis+instituerit+filium+suum+sub+conditione+casuali+uel+mixta,+non+tenent+institutio….+Immo+etiam+si+preceptum+testatoris+teneret,+si+filii+non+faciant+illud+non+priuabuntur+propter+hoc+debita+bonorum+subsidio….+Solutio:+non+potest+pater+iniungere+filio+necessitatem+peregrinandi,+vnde+in+illa+Licet+[3.26.2]+ideo+tenuit+iniunctio+[ms.+inuencio]+quia+filius+hoc+approbauit;+pecuniariam+uero+satisfactionem+bene+posset+iniungere….+’>Google Scholar

¹²³ Schulte, , Geschichte der Quellen 1.190; Kuttner, , ‘Bernardus Compostellanus antiquus,’ Traditio 1 (1943) 277–340; Ourliac, Paul, ‘Bernard de Compostelle l'ancien,’ DDC 2.774–777.Google Scholar

¹²⁴ Fransen, G., ‘Deux collections de questiones,’ Traditio 21 (1965) 492–510 at p. 496.Google Scholar

¹²⁵ Kuttner, , ‘Zur Entstehungsgeschichte der Summa de casibus des hl. Raymund von Penyafort,’ ZRG, kan. Abt. 39 (1953) 419–434, and Repertorium 443–445.Google Scholar

¹²⁶ Sarti-Fattorini, , De claris professoribus 1.408–409; Schulte, , Geschichte der Quellen 2.408–413; Kuttner, , Repertorium, pp. 438–452; Walz, A., ‘S. Raymundi de Penyafort auctoritas in re paenitentiali,’ Angelicum 12 (1935) 346–396; Teetaert, A., ‘La “Summa de poenitentia” de Saint Raymond de Penyafort,’ Ephemerides theologicae Lovanienses 5 (1928) 49–72 and “‘Summa de matrimonio” Sancti Raymundi de Penyafort,’ Jus pontificium 9 (1929) 54–61, 218–234, 312–322; Michaud-Quantin, Pierre, ‘A propos des premieres summae confessorum,’ Recherches de théologie ancienne et médiévale 26 (1959) 300–305; Mandonnet, P., ‘La carrière scolaire de Saint Raymond de Peñafort,’ Analecta sacri ordinis fratrum praedicatorum 14 (1920) 277–280.Google Scholar

¹²⁷ I have used the printed version of the Summa de casibus published at Verona in 1744 as well as two glossed manuscript texts, MSS 339 (XIII century) and 266 (XIV century) of the Universitätsbibliothek at Innsbruck. For the definition of the term ‘vow’ see Summa 1.8.1 ed. Verona, , p. 54; Innsbruck 339, fol. 20^ra): ‘Votum est alicuius boni cum deliberatione facta promissio. Si uero fiat de re mala, uel de bona sed sine deliberatione, non obligat…. ’ Google Scholar

¹²⁸ Summa de casibus 1.8.1 (ed. Verona, , p. 54; Innsbruck 339, fol. 20^va-vb): ‘Votorum alia necessitatis, alia uoluntatis. Vota necessitatis dicuntur ea, ad quae implenda omnis homo necessario tenetur, siue uoueat siue non, ut abrenunciare diabolo et omnibus pompis eius, tenere fidem catholicam, seruare decalogum, et breuiter omnia alia, sine quibus non est salus, et ad hec se obligat quilibet in baptismo: unde quotiescumque postea peccat mortaliter, est transgressor huiusmodi uoti; ergo tenetur agere penitentiam pro illo peccato, et preterea pro transgressione. Sed dic quod non est sibi imponenda penitentia tamquam pro diuersis mortalibus, sed tamquam pro uno, ex circumstantiis transgressionis uoti aggravato…. Votum uoluntatis dicitur illud bonum ad quod non tenetur aliquis, quia sine illo potest esse salus et tamen sponte obligat se ad illud et postea tenetur: ut uotum continentie, abstinentie, peregrinationis, et similia…. ’ Google Scholar

¹²⁹ Ibid. (Veron. 54; Innsbr. fol. 20^vb): ‘Votum autem uoluntatis subdistinguitur, quia aliud priuatum, seu simplex; aliud publicum, seu solemne …. Hoc tamen notandum est: quantum ad deum uotum simplex non minus obligat quam solemne et utriusque transgressor peccat mortaliter …. Et inter simplex uerbum et iuramentum deus non facit differentiam…. Grauius tamen peccat qui frangit solemne et grauior penitentia est sibi imponenda…. Quod ergo dicitur “non minus obligat” simplex quam solemne, id est non minori turpi, quia utriusque fractio est mortale, sed alterius maior, et est ratio, quia in fractione uoti solemnis et deum offendit et constitutionem ecclesie et scandalum suscitat; in alio non sic.’ Google Scholar

¹³⁰ Ibid. (Veron. 55; Innsbr. fol. 20^vb–21^ra): ‘Alia diuisio uotorum: aliud purum et absolutum, ut sine omni conditione uel determinatione quis emittit uotum continentie uel peregrinationis, uel simile; aliud determinatum aut conditionale, ut cum dicit uouens sic: “uoueo peregrinatinem si dominus dederit mihi sanitatem, uel usque ad annum,” et similia.’ Google Scholar

¹³¹ Ibid 1.8.2 (Verona 55; Innsbr fol. 21^ra-b): ‘Circa redemptionem uotorum uel commutationem nota quod quedam uota nullo modo possint redimi uel commutari, ut omnia uota necessitatis et de uoluntariis uotum continentie, quia non est commutatio uel dispensatio contra deum…. Potest tamen papa uerbum euangelii interpretari … ut uerbum “In ore duorum uel trium testium stet omne uerbum” [Matt. 18.16] interpretatur sic: id est, non paueorum: sunt enim plures casus in quibus plures testes requiruntur. Item potest dispensare contra apostolum et omnem hominem quantumeumque sanctum et eorum dicta mutare, nisi in his que Uli de fidei articulis dixerunt; uerbi gratia in canone apostolorum precipitur quod presbiter si fuerit fornicatus deponatur…. Item uotum continencie ideo non potest immutare, quia uix uel numquam possit melius inueniri in quod fieret commutatio…. Hoc tamen uerum est quod si uotum continentie non est sollempnizatum sed simplex licet talis qui sic uouit simpliciter mortaliter peccat matrimonium contrahendo; si tamen contrahat et per uerba de presenti, tenet matrimonium et ipse debet agere penitentiam de fractione uoti…. ’ Google Scholar

¹³² Ibid. (Innsbr. fol. 21^rb): ‘Alia uero uoluntatis uota possunt redimi uel commutari. Cum enim in ueteri legi, in qua non minus preeeptum domini obligabat quam uotum hodie in ecclesia, primogenita, que domino mandabantur offeri, quedam domino redderentur, ut primogenita leuitarum, quedam redimerentur, ut aliarum tribuum, quedam commutarentur in aliud, ut asini primogenita, que oue commutabantur [Exod. 13.2, 12–15; 34. 19–20; Num. 3.12–13]: patet quod uotum etiam commutari possit in opus aliud pietatis. Item contra preeeptum domini Iosue corporalem mortem Gabaonitarum commutauit in mortem ciuilem, id est in perpetuam seruitutem [Josue 9.15–27].’ Google Scholar

¹³³ lbid. (Veron. 56; Innsbr. fol. 21^rb-va): ‘Nota ergo quod duo exiguntur ad hoc, ut talium uotorum [scil.: uota uoluntaria praeter uotum continentiae] fiat redemptio uel commutatio: causa et superioris auctoritas. Causa, ut si uouens sit senex, debilis, uel infirmus; uel si ex absentia ipsius guerra uel turbatio timeretur in terra; uel si uerisimiliter redemptio uel commutatio melior uideatur et magis accepta Deo quam peregrinatio uel abstinentia; uerbi gratia, emisit aliquis uotum Hierosolymitanum qui non est ibi utilis, cum non possit pugnare propter debilitatem, uel persone conditionem, quia clericus est, nec talis qui suo consilio uel predicatione uideatur ibi utilis, uel mulier, nec potest secum ducere bellatores, quia pauper est, nec est artifex uel agricola qui de laboribus suis possit acquirere necessaria et terre subsidia ministrare, quamuis non multi talium propter breuitatem possessionum et paucitatem inhabitantium ibi sunt opportuni. Item utrum habeant causam temporalem uel perpetuam; ut in primo casu indulgeatur dilatio; in secundo redemtio superioris auctoritate exigitur, quia nemini licet auctoritate propria redimere uel commutare.’ Google Scholar

¹³⁴ Ibid. (Veron. 56; Innsbr. fol. 21^va): ‘Est tamen differentia inter uotum terre sancte et alia uota: quia de uoto terre sancte redimendo, commutando, uel differendo nullus potest se intromittere nisi papa uel alius de suo speciali mandato, et hoc sine opinione. In aliis autem redimendis, commutandis, uel differendis licet quidam aliter dixerint et alii dubitauerint, dico quod suus diocesanus episcopus, consideratis causis potest auctoritatem prestare quia expressa est decretalis…. ’ Google Scholar

¹³⁵ Ibid. (Veron. 58; Innsbr. fol. 21^vb-ra): ‘Item in redemptione, seu commutatione debet superior habere considerationem ad facultatem uoventis et expensas quas posset facere uel facturus esset si uotum impleret in eundo, morando, et redeundo, et etiam ad laborem; ut si uotum erat Hierosolymitanum, uel simile, puta contra hereticos, uel aliud tale, omnia sine diminutione transmutat per aliquem, uel per aliquos uiros religiosos in usus et subsidium terre sancte, seu catholicorum pro fide pugnantium totaliter transferendo…. In uotis aliarum peregrinationum, puta sancti Jacobi uel similium, dico idem, hoc excepto quod in locum peregrinationis mittat oblationem, quam ibi esset facturus et alias expensas cum compensatione laboris in alia, que magis Deo placere debent, credo, salvo meliori iudicio, convertendas…. In uoto abstinentie habenda est ratio asperitatis jejuniorum panis et aque et omnium aliorum que in uoto fuerunt comprehensa; considerari etiam debet affluentia uouentis …. Nam in eadem specie uoti aliquis pauper posset redimere cum centum solidis, uel etiam uno denario, uel nullo, si nihil haberet uel habere potest, ubi rex uel comes non posset cum mille marchis argenti.’ Google Scholar

¹³⁶ Ibid. 1.8.9 (Veron. 66–67): ‘Sequitur uidere, an in uotis ualeat dispensari? Circa quod tres inueniuntur opiniones. Quidam dicunt simpliciter quod nec etiam papa potest in uotis dispensare, quia redditio uoti est de jure naturali siue diuino, circa quod non dispensatur…. Hoc tenet Hugot. et ejus sequaces. Et si opponatur eis de redemptione, uel commutatione uotorum … respondent quod non est ibi dispensatio, sed juris declaratio, cum enim quis uouet peregrinari uel abstinere, subintelligitur “si commode fieri potest.” … Alii dicunt, quod potest dispensare in uotis peregrinationis, sed non in uoto continentie. Tertii dicunt sine exceptione quod in omni uoto uoluntatis <papa> potest dispensare, siue sit de continentia, siue de alio: in omnibus uotis et juramentis intelligitur “excepta ejus auctoritate.” …’ +potest+dispensare,+siue+sit+de+continentia,+siue+de+alio:+in+omnibus+uotis+et+juramentis+intelligitur+“excepta+ejus+auctoritate.”+…’>Google Scholar

¹³⁷ Ibid. 1.8.4. (Veron. 59–60): ‘Potestate uero superioris multipliciter potest irritari uotum: sunt enim quaedam persone que non habent liberam facultatem uouendi, ut monachus non potest facere uotum abstinentie uel peregrinationis uel aliquod aliud, et si fecerit non debet exsequi sine licentia abbatis, ne super eum fratres scandalizentur, si eorum consuetudinem generalem singularis uoluerit excedere, uel ne detur ei occasio euagandi…. ’ Google Scholar

¹³⁸ Ibid. 1.8.7 (Veron. 64): ‘Item uxores si emiserint uotum abstinentie uel peregrinationis uel continentie uel aliquod aliud, non debent auctoritate sua contrauenire, sed uiri earum possunt irritare, etiamsi ante matrimonium contractum emiserant uotum, quod contracto matrimonio nondum compleuerant. Verum est etiam hoc si uxor de consensu uiri emiserat tale uotum et postea prohibeat, quia debet ei obedire uxor et nullomodo peccat uxor obediendo, licet peccet uir id <in> quod consenserat prohibendo …’ +quod+consenserat+prohibendo+…’>Google Scholar

¹³⁹ Ibid. 1.8.8 (Veron. 66; Innsbr fol. 24^ra): ‘In uoto peregrinationis dic quod neuter conjugum potest altero inuito facere…. Fallit in uoto Hierosolymitano, quod in maximum fauorem terre sancte ac fidei christiane potest uir sine uxoris licentia facere ac libere adimplere; uxor tamen ut consentiat est attentius commonenda…. ’ Google Scholar

¹⁴⁰ Kuttner, , Repertorium 414 n. 1.Google Scholar

¹⁴¹ Notabilia ‘Aliter debet’ to X 3.34.6 (Gonville and Caius MS 23/12, fol. 41^ra): ‘Item prosequere differentiam inter illos qui vovent pro subsidio vel ex devotione.’ Google Scholar

¹⁴² Ibid. to 3.34.1 (fol. 41^ra): ‘Nota quod ex quo scribitur episcopo intelligitur quod quilibet episcopus potest peregrinationis votum commutar<e>, excepto vltramarino et omne votum commutare excepta continencia, vel dispensari potest; nec est differentia inter commutare et dispensar<e>, licet eam aliqui faciant.’ ,+excepto+vltramarino+et+omne+votum+commutare+excepta+continencia,+vel+dispensari+potest;+nec+est+differentia+inter+commutare+et+dispensar,+licet+eam+aliqui+faciant.’>Google Scholar

¹⁴³ Ibid. to 3.34.9 (fol. 41^rb): ‘Non sequitur quod votum ultramarinum sit maius continentia, quia uxor ipsum potest emittere invito viro et econtra.’ Google Scholar

¹⁴⁴ Schulte, , Geschichte der Quellen 2.83–88; Bras, Gabriel Le, ‘Bartholomaeus Brixienis,’ DDC 2.216–217. The date has been established by Fransen, Gérard, ‘Tribunaux ecclésiastiques et langue vulgaire d'après les questiones des canonistes,’ Ephemerides theologicae Lovanienses 40 (1964) 409.Google Scholar

¹⁴⁵ Brixiensis, Bartholomaeus, Questiones dominicales, q. 40 (Lambeth Palace Library, MS 39, fol. 42^rb-vb, and BM MS Arundel 435, fol. 231^vb–232^ra): ‘Quidam fecit uotum eundi ad sanctum iacobum; postea contraxit matrimonium cum aliqua; qui cum uellet peregrinari, uxor eius contradicit, se dicens continere non posse. Queri solet an inuita uxore peregrinari possit? pro. Quod possit probo, nam licet uotum ab inicio sit uoluntarium, postquam tamen factum est debet necessitate adimpleri…. Scriptum est enim, “uouete et reddite domino deo uestro.” … Item est obligatus … deo … tandem uxori; ergo magis debuit deo quam homini obediri…. Item uxor subiecta debet esse marito et nullam habet auctoritatem … preterea cum uir sit caput mulieris, contra legem dei uxor ei imperare non potest…. Item iste antequam contraheret cum uxore matrimonium, deo fuerat prius obligatus … preterea in iuramento et uoto excepta intelligitur maior potestas … multo forcius in aliquo contractu intelligitur excepta maior potestas. Item iste lege dei ducitur, ergo lege alia astringi non debet … nam monachus qui ex toto abbati suo subicitur, si uitam cupit ducere arctiorem hoc posset facere contradicente abbate suo, cum lege priuata ducatur que publice preiudicat … Sequatur ergo hec mulier uirum suum si se continere non potest…. Item, secundum ius ciuile tenetur quis ad uotum complendum…. Respondeo contra. Contrarium probo, nam si maritus abstinet sine uoluntate uxoris, ei prebet licenciam fornicandi et peccatum illius imputatur marito…. Item per continenciam mariti illa non debet fornicaria fieri, cum dicitur cum lucro tali tale dampnum uoluit compensare…. Non enim recipitur apud deum conuersio uiri cuius sequitur coniugalis federis prostitucio…. Item uir non habet potestatem sui corporis, sed mulier … ergo sine licencia eius non potuit uir peregrinari; preterea expresse dicit c. quod uotum ante contractum matrimonium emissum altero inuito adimpleri non potest, … immo uotum ante emissum frangitur per matrimonium quia forcius uinculum superuenit…. Item clericus preter licenciam episcopi peregrinari non potest, quia potestatem habet in ipsum … nec monachus inuito suo abbate…. Nec debet mulier priuari iure suo sine culpa sua cum simpliciter nupsit … nec debet uagari per orbem…. solucio. Solucio: credo quod uotum adimplere non possit uir sine uoluntate uxoris … nisi uellet ire in subsidium terre sancte…. ’ (Some of the argument, being of uncertain reading, has been omitted here.) Google Scholar

¹⁴⁶ Schulte, , Geschichte der Quellen 2.91–94; Lefebvre, Charles, ‘Sinibald de Fieschi,’ DDC 7.1029–1062.Google Scholar

¹⁴⁷ Innocent IV, Apparatus to X 3.34.1, v. dispensare (ed. Lyons, 1540, fol. 164² ; ed. Frankfurt, 1570, fol. 428^v): ‘In omne voto, siue sit in faciendo, siue in non faciendo, dispensari potest, vel potius compensari, etiam si solenniter vouerit, vel commutari, dummodo iusta subsit causa et superioris authoritas interuenerit, et melior sit compensatio, quia aliter non tenet…. In voto tamen continentiae speciale est, quia in eo nullus dispensare potest…. ’ Google Scholar

¹⁴⁸ Ibid.: ‘Aliqui tamen dicunt quod in votis non potest dispensari, sed possunt commutari, sed hanc differentiam non videmus, cum commutatio non fiat sine dispensatione.’ Google Scholar

¹⁴⁹ Ibid. to 3.34.6, v. et hoc (Lyons fol. 164^v; Frankfurt fol. 429^v): ‘Hoc est licitum et debitum vbi per se nullo modo potest exequi, sed si per se exequi posset, licet inutiliter, scilicet quia esset claudus vel alias mutilatus, tunc si non ad subsidium sed ad deuotionem tantum, scilicet vt videret terrain sanctam vouisset, ire personaliter deberet, et modo si propter subsidium vouisset, si est talis, quod suum defectum possit supplere per alios, quia secum ducere potest; sed in vtroque casu admittitur compensatio…. Hanc tamen assignamus differentiam inter eos qui vouent pro subsidio, et eos qui vouent pro deuotione, quia primi morbo vel alio impedimento detenti, coguntur alijs committere quod eorum votum compleant. Argumentum hic immo plus videtur, quia si alijs non committant, tamen haeredes compelli possunt vt vel ipsi compleant votum patris, vel expensas et subsidium quod pater vel testator facturus erat ipsi facient, nam vouisse intelligitur subsidium terrae sanctae, siue per se siue per alium faciendum, vnde ad illud compellendi sunt haeredes, cum ex nudo voto obligatio nascatur, ff. de pollicitationibus 1. 2 in prin. [Dig. 50.12.2 pr.] et nuda promissio facta ciuitati obligat, ff. de pollicitationibus, pactum [Dig. 50.12.3 pr.]; multo fortius facta Deo vel subsidio terrae sanctae…. In secundo autem casu, scilicet quando propter deuotionem videndi terram vel alias vouit, non credimus quod mittere teneatur si iusto impedimento personaliter ire impediatur, propter conditionem generalem quae subintelligitur, scilicet, “si potero,” vt supra dictum est.’ Google Scholar

¹⁵⁰ Ibid. to 3.34.4 (Lyons fol. 164^v; Frankfurt fol. 429^r): ‘Excipimus votum peregrinationis vitramarine, quod viri vel mulieres, si sunt potentes, possunt facere altero inuito … sed non vouens potest alium sequi…. ’ Google Scholar

¹⁵¹ Ibid. ‘Clericus autem secularis potest vouere continentiam, sed non peregrinationem sine licentia praelati…. Episcopus autem sine speciali licentia Papae non potest votum peregrinationis vel religionis emittere … licet transmarino forsan excepto…. ’ Google Scholar

¹⁵² Schulte, , Geschichte der Quellen 2.123–130; Lefebvre, C., ‘Hostiensis,’ DDC 5. 1211–1227; Bras, Gabriel Le, ‘Théologie et droit romain dans l'œuvre d'Henri de Suse,’ Études historiques dédiées à la memoire de Noël Didier (Paris 1960) 195–204; Noel Didier himself wrote three important biographical articles concerning Hostiensis: ‘Henri de Suse, prieur d'Antibes, prévôt de Grasse (1235?–1245),’ Studia Gratiana 2 (1953) 595–618; ‘Henri de Suse, évêque de Sisteron (1244–1250),’ Revue historique de droit français et étranger, 4th series 31 (1953) 244–270, 409–429; and ‘Henri de Suse en Angleterre (1236?–1244),’ Studi in onore di Vincenzo Arangio- Ruiz (4 vols. Napoli 1953) 2.333–351.Google Scholar

¹⁵³ Hostiensis, , Summa aurea, tit. De voto (ed. Venice, 1605, col. 1125; ed. Lyons, 1537, fol. 176^rb): ‘Quid sit votum? Alicuius rei licite faciendae, vel non faciendae, cum deliberatione animi Deo facta pollicitatio. Bene dico rei licite, quia si mala velillicita esset promissio, non esset servanda, licet rescindenda: nam in malis promissis rescinde fidem, in turpe voto muta decretum … et in talibus magis placent Deo transgressores quam observatores, etiamsi intervenerit iuramentum…. ’ Google Scholar

¹⁵⁴ Ibid. (Venice col. 1129; Lyons fol. 176^vb): ‘Quis vovere possit? Quilibet regulatiter nullo iugo obstante: Quia qui spiritu Dei ducitur, non est sub lege, scilicet publica, et dicitur lex publica lex canonica; verbi gratia, decretum est in canone, ne clericus de suo episcospatu ad aliam transeat sine litteris commenaticijs, privata vero lex est illa quae instinctu sancti in corde scribitur et haec est lex ultima, non est sub prima: quia ubi spiritus, Spiritus ibi libertas, 19.q.2. duae sunt.’ Google Scholar

¹⁵⁵ Ibid.: ‘Prohibentur autem quaedam personae quae quo ad votum emittendum non habent liberam voluntatem, sicut episcopus, clericus, monachus, impubes, uxor, servus.’ Google Scholar

¹⁵⁶ Ibid.: ‘Episcopus non potest aliquod votum emittere sine licentia papae: intelligas per quod dissolvatur vinculum matrimonij: quod esse intelligitur inter ipsum et ecclesiam, sponsam suam…. unde nec potest votum emittere peregrinationis, per quod ipsum ab ecclesia oporteat absentare, sine licentia speciali, vel generali…. ’ Google Scholar

¹⁵⁷ Ibid. (Venice col. 1129; Lyons fol. 177^ra): ‘Clericus etiam non potest sine licentia praelati sui votum peregrinationis emittere … nec aliud, per quod relinquere oporteat ipsum ecclesiam suam.’ Google Scholar

¹⁵⁸ Ibid. (Venice col. 1130; Lyons fol. 177^3a): ‘Item nec votum abstinentiae singularis potest emittere monachus, neque peregrinationis, neque aliquod regulariter et si hoc fecerit sine licentia abbatis non debet exequi, ne fit fratrum scandalum, quibus se debet conformare: vel ne detur ei occasio vagandi…. Quid si votum emiserit, antequam monasterium intraret? Dicas idem scilicet quod sine licentia abbatis ipsum exequi non debet…. Nam et omnia temporalia vota videntur mutasse in religionis observationem … nec est necessaria circa peccati satisfactionem: ubi totum vitae tempus servitio impenditur conditoris.’ Google Scholar

¹⁵⁹ Ibid. (Venice col. 1131, 1133; Lyons fol. 177^ra-rb): ‘Sed nunquid votum peregrinationis longin quae emittere potest [scil. filius familias]? Non videtur, quia nimis praeiudicaret patriae potestati, cui non debet praeiudicare, ut dictum est … excipe peregrinationem voti transmarini… Quid de voto peregrinationis a servo facto? Dicas quod invito domino non potest ipsum exequi, nisi quando necessaria est… et iunge alia quae not. in filio familias supra eodem … et quod ibi dictum est quo ad filium familias, hic [ed. hanc] quoque ad servum intelligatur repetitum, cum fortius quam patri filius et servus domino sit astrictus.’ For patria potestas see Buckland, , Textbook of Roman Law (n. 61 supra) 101–134; Girard, , Manuel élémentaire 147–207; Leage, R. W., Roman Private Law (2d ed. London 1951) 80–96.Google Scholar

¹⁶⁰ Hostiensis, , loc. cit. (ed. Venice, col. 1132; ed. Lyons, fol. 177^rb): ‘Nunquid ergo et uxor potest Hierosolymitanum votum viro invito emittere? De hoc nihil dicitur expresse et videtur quod sic, quia non ad imparia iudicantur …; quid enim dices, si sit nobilis mulier habens magnum comitatum, nec viro suo indotem datum, quam multi bellatores sequentur? Certe necessitati terrae sanctae subveniendum erit et tunc ea ratio videtur, quae in viro est…. Sed contra, quia vir caput est mulieris … et unde et in vita et in morte debet sequi virum, non vir ipsam…. Si enim vult ire sine viro, suspecta est mihi quia fragilis est, et sic dicit Ovidius: “Casta est quam nemo rogavit.” Subtrahenda est ergo vagandi materia et timendum, ne angelus se transformet … Nec obstat infra eod. Quod super his infine (X 3.34.8) quod enim dicit ibi “de mulieribus,” aut intelligas: quae non voverunt; et quod sequitur, “caeterae vero,” expone: quae non habent viros et voverunt, vel quae de consensu maritorum voverunt. Solutio: Puto quod votum potest emittere, etiam viro invito. Utrum autem ipsum possit exequi eo invito, distinguendum videtur utrum suspecta sit et infamata, vel nimis iuvenis, in quo casu personaliter non exequetur, et sic intellige iura…. Si vero sit vetus quae multum profecit in diebus suis, et matrona bonae famae, vadat, nec votum redimat, si secum multos possit ducere bellatores…. ’ Google Scholar

¹⁶¹ Ibid. (Venice col. 1132–1133; Lyons fol. 177^rb): ‘Quid si publica meretrix quam multi sequuntur, quia nihil amore vehementius, … votum emiserit transmarinum, numquid potent votum redimere? Non videtur: quia multi bellatores eam sequuntur…. Dicas quod nisi corrigatur, nec ipsa nec bellatores sui qui ex corrupto amore sequuntur ipsam admittendi sunt, neque votum suum comprobandum, quia nec oblatio sua recipienda est …’ Google Scholar

¹⁶² Ibid. (Lyons fol. 176^rb): ‘Cum deliberatione animi ideo dictum est quia votum quod ex facilitate animi potius quam ex arbitrio discretionis emissum est non est Obligatorium.’ Google Scholar

¹⁶³ Ibid. (Venice fol. 1126; Lyons fol. 176^rb-vb: ‘Quot sint species votorum ? Duae, nam aliud necessittis, aliud voluntatis. Votum necessitatis dicitur illud, quod quis promittit in baptismo, vt abrenunciare satanae et pompis eius, tenere fidem, servare decalogum, et alia sine quibus salus non est … unde cum homo peccat post baptismum, dupliciter reus est: et quia peccat in eo quod comittit, et quia votum praevaricaretur, non tamen tanquam pro duobus mortalibus poenitentiam inducit, sed tanquam pro uno circumstantia trangessionis aggravate. Votum vero voluntatis dicitur quod quis voluntarie emittit, et ad quod quis ante votum non tenebatur, sed post votum astringitur, sicut et votum continentiae, abstinentiae, pregrinationis…. Votorum autem voluntariorum aliud simplex aliud solemne. Simplex votum dicitur quia simpliciter et sine aliqua solemnitate emittitur et horum aliud consistit in faciendo, vt ire ad sanctum Jacobum, ieiuniare, orare, offerre certis temporibus et horis quibus homo non astringitur; aliud in non faciendo, sicut non contrahere matrimonium, non recipere ordines; hec etiam dicuntur voluntaria, quia sine his salus est…. Sed etiam votorum aliud purum, vt cum simpliciter emittitur, aliud conditionale, vt cum conditio apponitur, puta cum dicitur “volo ieiuniare vel limina talis sancti visitare si deus michi prestiterit sanitatem, vel filium, vel filiam michi concesserit.”’ Cf. nn. 128–130 supra. Google Scholar

¹⁶⁴ Hostensis loc. cit. (Venice col. 1135–1136; Lyons fol. 177^va): ‘In voto etiam peregrinationis sic facienda est redemptio ut expensae quae fierent in eundo, morando, et redeundo, ad alias pias causas erogentur, et ut labor itineris ieiuniorum et vigiliarum, et orationum laboribus compensentur…. Sed in redemptione vel commutatione cuiuslibet voti tria sunt praecipue attendenda; quid liceat secundum aequitatem, quid deceat secundum honestatem, quid expediat secundum utilitatem seu necessitatem….’ Google Scholar

¹⁶⁵ Ibid. ‘Sed et in voto transmarino est consideranda voventis intentio, utrum scilicet intenderet peregrinari vel bellare, ut in primo casu habilis ad eundum quamvis inhabilis ad pugnandum non redimat, inhabilis vero ad eundum redimat; in secundo casu inhabilis ad pugnandum quamvis habilis ad eundum redimat, nisi consilio strenuus sit, vel secum forte possit ducere magnum numerum pugnatorum. Talis enim est omnino impotens, cum primus lingua, secundus per alios pugnare possit … vel nisi sit agricola, vel artifex qui ibi sit utilis quamvis non multi talium propter brevitatem possessionum et paucitatem inhabitantium ibi, sunt opportuni…. Sed inter illos, qui habent impedimentum temporale, ut his dilatio concedatur, et perpetuum, ut ab his recipiatur redemptio, est subtiliter distinguendum…. In clericis etiam voventibus considerare oportet utrum clericus cruce signatus consilio vel officio praedicationis, vel quia servitio alicuius magnatis deputatus est, vel quia secum multo bellatores potest ducere, sit sibi utilis vel necessarius: et tunc non recipietur redemptio, vel non sit sibi opportunus et tunc recipietur…. Nam quo ad pugnam personaliter faciendam inhabilis est … nisi forte spiritualiter pugnare velit armis suis, quae sunt orationes et lachrymae … Sed et aliquoties potest votum redimere, etiamsi bellatores ducere possit, puta si sit nimis senex, fragilis, et contractus…. Item oportet considerari utrum ex facilitate animi iuvenis votum emissum est, et sic est remittendum redemptione competenti recepta…. Si tamen propter absentiam unius personae totius terrae, sive provinciae unius periculum immineret, votum remittitur vel differtur; nec est voti transgressor, qui authoritate Sedis Apostolicae illud distulit adimplere…. ’ Google Scholar

¹⁶⁶ Ibid. (Venice col. 1136–1137; Lyons fol. 177^va-vb): ‘Sic patet, quod authoritate episcopi potest quodlibet votum voluntarium commutari, vel redimi, excepto transmarino quod soli Papae reservatur…. Item in omni voto voluntatis redimendo, vel commutando authoritas Papae sufficit, nullo casu excepto. Episcopi etiam authoritas in omnibus sufficit exceptis duobus, scilicet voto crucis … et continentiae, quod soli Papae relinquendum est …’ Google Scholar

¹⁶⁷ Ibid.: ‘Ideoque nec summus Pontifex potest contra hoc [scil.: votum continentiae et castitatis] dispensare … alij contra, intra quos est do. Hug. Card. Sanctae Sabinae, et dicunt quod dominus Papa posset ex magna causa dispensare in hoc, puta, si aliquis rex Sarracenorum cum tota terra sua offeret conversionem suam, si aliqua sanctimonialis daretur sibi in uxorem, et hi probabilius dicunt.’ Google Scholar

¹⁶⁸ Villey, M., ‘L'idée de la croisade’ (note 1 supra) 567.Google Scholar

¹⁶⁹ Villey loc. cit. ‘Mais c'est avec l'apparatus d'Innocent IV, en 1245, la somme d'Hostiensis et son grand commentaire littéral ou Lectura (1253 et 1268), les trois œuvres sans doute les plus marquantes de la littérature canonique médiévale, que la théorie juridique de la croisade apparaît soudain constituée.’ Villey was even more emphatic in his appreciation of Hostiensis as ‘the father of the juridical theory of the Crusade’ in his earlier book, La croisade, pp. 256–257. For his treatment of the Crusade vow in particular, see ‘L'idée' 581–586 and La croisade 124–127.Google Scholar