Hostname: page-component-848d4c4894-xfwgj Total loading time: 0 Render date: 2024-07-01T18:00:04.914Z Has data issue: false hasContentIssue false

XLII. Agudos and Esdrújulos in Italianate Verse in the Golden Age

Published online by Cambridge University Press:  02 December 2020

Dorothy Clotelle Clarke*
Affiliation:
Dominican College, San Rafael, California

Extract

Much has been written for and against or concerning the use of agudos, or oxytones, and esdrújulos, or proparoxytones, in rime in Italianate verse (seven and eleven syllable lines) by the poets of the Spanish Golden Age. The names of Buceta and Zerolo on the esdrújulo, and Menéndez y Pelayo and Rodríguez Marín on the agudo, are outstanding. Nothing has been done, however, so far as I know, to correlate the use of the two chronologically. A short résumé of the history of opinion and criticism of their use may shed some light on the matter.

Type
Research Article
Information
PMLA , Volume 54 , Issue 3 , September 1939 , pp. 678 - 684
Copyright
Copyright © Modern Language Association of America, 1939

Access options

Get access to the full version of this content by using one of the access options below. (Log in options will check for institutional or personal access. Content may require purchase if you do not have access.)

References

1 Gonzalo de Argote y de Molina, Discurso sobre la poesia castellana, etc., ed. Menéndez y Pelayo, Antología de poetas líricos castellanos, v, 80–81; Andrés Bello, Opúsculos Gramaticales, i, Ortología.—Arte Métrica (Madrid, 1890), p. 374; E. Buceta, “Proparoxitonismo y Rima Encadenada,” RR xii (1921), 187; Erasmo Buceta, “Una estrofa de rima interior esdrújula en el Pastor de Fílida,” RR, xi (1920), 61–64; L. A. de Carvallo, Cisne de Apolo (Medina del Campo, 1602), cited in Viñaza, Biblioteca histórica de la filología castellana, col. 921 ff; Adolfo de Castro, Poetas líricos de los siglos XVI y XVII, ii (Biblioteca de Autores Españoles, xlii), (Madrid: Rivadenyra, 1875), p. xxxviii; G. Cirot, review of Erwin K. Mapes, L'influence française dans l'œuvre de Rubén Darío, BHi, xxx (1929), 278; Adolphe Coster, Fernando de Herrera (El Divino) 1534–1597 (Paris: Champion, 1908), pp. 307–308; Juan de la Cueva, Exemplar poético, ed. Walberg, Lunds Universitets Årksskrift, xxxix (Lund: Håkan Ohlsson, 1904), 60; Andrés González-Blanco, Los grandes maestros Salvador Rueda y Rubén Darío (Madrid, 1908), pp. 62–63; Fernando de Herrera, Controversia sobre sus Anotaciones a las obras de Garcilaso de la Vega, ed. José María Asensio Bibliófilos Andaluces, ser. 1, t. 2 (Sevilla: Geofrin, 1870), 16, 117; Id., Obras de Garcilasso de la Vega con anotaciones (Sevilla: Alonso de la Barrera, 1580), pp. 232, 554–555; Hernando de Hozes, “Prólogo ‘Al lector’” of Los trivmphos de Francisco Petrarcha, ahora nueuamente traduzidos en lengua Castellana en la medida, y numero de versos, que tien$eT en el Toscano, y con nueua glosa ..., (Medina del Campo: Guillermo de Millis, 1554); Otto Jörder, Die Formen des Sonetts bei Lope de Vega (Halle: Saale, 1936), Heft 86, Beihefte zur ZRPh, “Sonette in versos esdrújulos,” pp. 83–99, “Sonette in versos agudos,” pp. 97–129; Alonso López Pinciano, Filosofía antigua poética, ed. Pedro Muñoz Peña (Valladolid: Rodríguez, 1894), pp. 299–300 (Epístola vii); Francisco Manoel de Mello, Cartas Familiares, a XCa da Centuria II (noted by Micaëlis de Vasconcellos); Menéndez y Pelayo, Antología etc., xiii, 219–226; Carolina Micaëlis de Vasconcellos, ed. Poesías de Francisco de Sâ de Miranda (Halle, 1885), Introducción, pp. cxxiv-cxxv., Alfred Morel-Fatio, review of Ducamin, L'Araucana etc., BHi, ii (1900), 129–130; Id., L'Espagne au XVIe siècle (Heilbronn: Henninger, 1878), pp. 493–494, 602; Tomás Navarro Tomás, ed. Garcilaso, Obras (Madrid, “Clásicos Castellanos” (1911), p. 182, n. 68; Juan Díaz Rengifo, Arte poética (Madrid, ed. 1644), pp. 15, 16, 92; Francisco Rodríguez Marín, Luis Barahona de Soto (Madrid: Rivadeneyra, 1903), pp. 414–417; E. Walberg, Juan de la Cueva et son “Exemplar Poético,” in Lunds Universitets Årsskrift, xxxix (Lunds: Håken Ohlsson, 1904), 22–24, 90–93; Elías Zerolo, “Cairasco de Figueroa y el empleo del verso esdrújulo en el siglo xvi” in his Legajo de Varios (Paris: Gamier, 1897), pp. 1–104. See also Pedro Henríquez Ureña, “El Verso Endecasílabo” in his Horas de Estudio (Paris: Ollendorff, 1909), pp. 138–174.

2 Poems completely or for the most part in agudos, for example (for editions see note 6): Góngora, Obras, ii, 304, “Tonante monseñor, de quando acà” (Sonnet “A Jupiter”); iii, 28, “Hermano Lope, borrame el sonè” (sonnet “A Lope de Vega”); iii, 32, “Embutiste, Lopillo, a Sabaot” (sonnet “A Lope de Vega”); Quevedo, Obras, ii, 245, “Coronado de lauro, yedra y box” (sonnet “Al Sargento Mayor ...”); Quirós, p. 16, “Aquella tierra, Albin, te cuadra más” (sonnet “Burlesco”); Salazar y Torres, BAE, xlii, 219 (sonnet); San José sonnets (3), pp. 46, 64; Lope de Vega, Rimas ..., f. 101v, “Siempre te canten santo Sabaot” (sonnet), Cancionero Divino, sonnets, pp. 198, 203, “Si fuí más luz que el Sol; si mi nación” (“El Soberbio Luzbel”) and “Estrella de Jacob, vara de Aarón” (“Oración de Santa Mónica a la Virgen”); 237 Sonnets, num. 227, “Si pretenden goçarte sin bolson.” See also Jörder, op. cit.—Poems completely or for the most part in esdrújulos, for example (for editions see note 6): Baltasar del Alcázar, ed. Rodríguez Marín, p. 234. “Llámate Félix la canalla rústica” (“Oda a D. Félix”); Arguijo, “Aquí donde el rigor del hado mísero” (“Epistola”) in Ramón Fernández, ed. Poesías inéditas de Francisco de Rioja etc., p. 114 (Also in BAE, xxxii, p. 396); Barahona de Soto, p.820, fourth part of “Eglogas”; Cairasco de Figueroa, several poems in BAE xlii; Góngora, Obras, i, 1–3, “Svene la trompa belica”; 136 Sonnets Anonymes, num. 12, Quando en tus braços, Filis, recogiendome,“ num. 61, ”Poeta que tu frente adminicula“; Rimas del Incógnito (sonnets) num. 169, ”Mouiote acasso, uieja, el verme solito,“ num. 173, ”Vana ymaginacion que, hecho Tantalo,“ num. 177, ”Al títere moderno cathedratico.“ See also Jörder, op. cit.

3 Adolfo de Castro, op. cit., “La Fábula del Mondego está tan en el estilo de Boscán, que facilmente pudiera tenerse por obra de este autor. Hay la misma incorreción y flojedad, y hasta algunos consonantes agudos, que tan mal sientan en el verso endecasílabo, a menos que no se usen al tratar asuntos festivos, o que un don Pedro Calderón de la Barca los engrandezca con su vigorosa entonación.” G. Cirot, op. cit., “... telle est la tradition, la règle depuis Garcilaso, au moins dans le genre épique et la poesie lyrique sérieuse: l‘agudo, comme l‘esdrújulo, n'est admis que dans la poésie burlesque ou pour un effet plaisant.” Morel-Fatio, on Ducamin, op. cit., “... ni le genre épique ni la poésie lyrique sérieuse ne tolèrent de vers masculins; Vagudo, dans la versification italo-espagnole, de même que le tronco chez les Italiens, n'est admis que dans le genre familier ou burlesque, çà et là encore quand il s'agit de produire un certain effet imitatif....” See also Micaëlis de Vasconcellos, op. cit.

4 Espíritu was often counted and written as three syllables within a verse and may have been intended to count three here. T. Navarro Tomás commenting on the word in line 162, “Egloga Segunda” of Garcilaso (ed. 1924, p. 35 n. 162) says, “espirtu: en las ediciones anteriores espíritu; Herrera puso espirtu para restablecer la medida del verso; la forma espirtu, ital. spirto, se repite en Eleg. i, 255, Sons, viii, 2, 10, y xxiv, 6, y se halla también en otros autores: ‘Enviar su soberano—Espirtu al pueblo cristiano,’ Damián de Vegas (1590), Bibl. Rivadeneyra, xxxv, 504, a; ésta es asimismo la forma que conviene en ‘pues un espir(i)tu en dos mitades parte,’ Cervantes, La entretenida en Comedias y entremeses, ed. Schevill y Bonilla, iii, pág. 24, v. 15.” Míroos rimes with the llano word pediros.

5 Rengifo, op. cit., p. 15: “Lo que yo siento es, que en la lengua Italiana no es marauilla que no se vsen tanto estos versos; porque como sea tan semejante a la Latina, como esta carece de dicciones, que tengan el acento en la vltima, assi tambien aquella tiene mui pocas; pero de essas que tiene hazen los Italianos versos que llaman mudos, y dan especiales preceptos dellos, como se podrà ver por dos Sonetos que hallè en vn Poeta antiguo Italiano.... Y aun en el Petrarca al fin de los triunfos anda vn capitulo del M. F. P. todo en tercetos, de los quales el vltimo acaba en estos agudos.... Y dado caso que la lengua Italiana careciera de vocablos agudos, la nuestra tiene abundancia dellos, con que puede acabar muchos versos; los quales aunque no sean tan elegantes, y sonoros como los de onze silabas, puedense vsar algunas vezes sin escrupulo, y sin que para ello sea necessaria licencia. Verdad es, $qT quanto menos huuiere destos claudicãres, y mudos, irà mas llena, y graue la composicion.” E. Walberg, op. cit., p. 92 “Si le poète [Juan de la Cueva] veut vraiment proscrire partout l'usage des endécasyllabes esdrújulos, il va plus loin que les préceptistes italiens.” See also Girolamo Ruscelli, Del modo di comporre, in versi nella lingua italiana, cited by E. Walberg and Menéndez y Pelayo (Venecia, 1594, fol. 39 or 40); Francesco Flamini, Notizia Storica dei Versi e Metri italiani dal Medioevo ai Tempi Nostri (Livorno: Raffaelo Giusti, 1919), p. 111; Hernando de Hozes, op. cit.

6 Works examined in this study are: Baltasar del Alcázar, Poesías, ed. Real Academia Española (Francisco Rodríguez Marín) (Madrid 1910); Id., Poesías. Precedidas de la biografía del autor por Francisco Pacheco, pub. Sociedad de Bibliófilos Andaluces (Sevilla: Rafael Tarascó, 1878); Bartolomé Leonardo de Argensola, Rimas, ed. Ramón Fernández in Colección de poetas castellanos (Madrid: Imprenta Real, 1786); Id., Rimas in Col. de poetas cast. (Madrid: Imp. Real, 1805); Lupercio y Bartolomé Leonardo de Argensola, Obras Sueltas, ed. El Conde de la Viñaza in Colección de Escritores Castellanos (Madrid: Tello, 1889); Lupercio Leonardo de Argensola, Rimas in Col. de poetas cast. (Madrid: Imp. Real, 1804); Luis Barahona de Soto, Estudio biográfico, bibliográfico y critico, by Francisco Rodríguez Marín (Madrid: Rivadeneyra, 1903); Juan Boscán, Obras, ed. Wm. I. Knapp. Madrid, 1875); Rodrigo Caro, Estudio biográfico y crítico. Trabajo de investigación sobre documentos inéditos, by Antonio Sánchez y S. Castañer (Sevilla: Imprenta y Librería San José, 1914); Luis Carrillo y Sotomayor, Fábula de Alis y Galatea. Sonetos, ed. Pedro Henríquez Ureña y Enrique Moreno (La Plata: Cuadernos de Don Segundo Sombra, 1929); Cristóbal de Castillejo, Obras, ed. J. Domínguez Bordona (Madrid, “Clásicos Castellanos,” 4 vols., 1926); Id., Obras, 2 vols, ed. Ramón Fernández in Col. de poetas cast. (Madrid: Imprenta Real, 1792); Miguel de Cervantes Saavedra, Obras completas. Comedias y entremeses. Tomo vi, Poesías Sueltas, ed. Rodolfo Schevill y Adolfo Bonilla (Madrid: Gráficas Reunidas, 1922); Id., Obras Menores ... seguidos del Viaje al Parnaso, ed. J. Givanel Mas (Barcelona: Antonio López, 1906); Gutierre de Cetina, Obras, 2 vols., ed. Joaquín Hazañas y la Rua (Sevilla, 1895); Fray Pedro de Encinas, Eglogas Espirituales, ed. Fr. José María Aguado (Vergara: Tip. El Santísimo Rosario, 1924; Madrid, 1925); Vicente Espinel, Diversas Rimas (Madrid, 1591) (photostat from British Museum); Pedro Espinosa, Obras, ed. Francisco Rodríguez Marín (Madrid: Tip. Revista de Archivos, 1909); Francisco de Figueroa, Obras, 2d ed. (Lisboa: Pedro Craesbeeck, 1626; facsimile by Archer M. Huntington, De Vinne Press, 1903); “Observaciones sobre las poesías de Francisco de Figueroa,” by Ramón Menéndez Pidal, Boletín de la Real Academia Española, ii (1915), 464–496; Figueroa, Poesías in Col. de poetas cast. (Madrid: Imp. Real, 1804); Garcilaso de la Vega, Obras, 2d ed., ed. T. Navarro Tomás (Madrid, “Clásicos Castellanos,” 1924); Luis de Góngora y Argote, Obras poéticas, 3 vols., The Hispanic Society of America (New York: 1921); Id., Poesías, ed. Ramón Fernández in Col. de poetas cast. (Madrid: Imp. Nac. 1820); Fernando de Herrera, Controversia sobre sus Anotaciones a las obras de Garcilaso de la Vega. Poesías Inéditas, ed. José María Asensio, Sociedad de Bibliófilos Andaluces, ser. 1, t. 2 (Sevilla: José María Geofrin, 1870); Id., Poesías, ed. Vicente García de Diego (Madrid, “La Lectura,” 1914); Id., Rimas, 2 vols., ed. Ramón Fernández in Col. de poetas cast., (Madrid: Imp. Real, 1786); Hurtado de Mendoza, Obras poéticas, ed. William I. Knapp in Colección de Libros Españoles raros o curiosos, xi (Madrid, 1877); Juan de Jáuregui, Rimas, ed. Ramón Fernández in Col. de poetas castellanos (Madrid: Imp. Real, 1819); Luis de León, Obras poéticas, ed. P. José Llobera (Cuenca, 1932), ii; Id., Poesías, ed. Ramón Fernández in Col. de poetas cast. (Madrid: Imp. Real, 1808); Id., Poesías, anotaciones inéditas de Marcelino Menéndez y Pelayo (Madrid: Tip. Archivos, 1928); Pedro Liñán de Riaza, Rimas, ed. Diputación Provincial de Zaragoza (Zaragoza, 1876); Francisco López de Villalobos, Algunas Obras, pub. La Sociedad de Bibliófilos Españoles (Madrid, 1886); Francisco López de Zárate, Obras varias (Alcalá: María Fernández, 1651); López Maldonado Cancionero (Madrid, 1586; and in Libros Antiguos Españoles, facsimile, Madrid, 1932); Antonio de Maluenda, Algunas rimas castellanas, ed. Juan Pérez de Guzmán y Gallo (Sevilla: E. Rasco, 1892); George de Montemayor, El Cancionero, ed. Angel González Palencia, pub. La Sociedad de Bibliófilos Españoles (Madrid, 1932); Poesías escogidas de nuestros Cancioneros y Romanceros antiguos, 2 vols., Continuación de la colección de D. Ramón Fernández in Col. de poetas cast. (Madrid: Imp. Real, 1825); Francisco de Quevedo Villegas, Obras completas, ed. Aureliano Fernández-Guerra y Orbe, vols. 2 & 3 (Sevilla: Rasco (vol. ii), Díaz (vol. iii), 1903, 1907); Pedro de Quirós, Poesías divinas y humanas, ed. Sociedad del Archivo Hispalense (Sevilla, 1887); “Rimas del Incógnito” ed. R. Foulché-Delbosc, Revue Hispanique, xxxvii (1916), 251–456; Francisco de Rioja, Adiciones a las Poesías de Francisco de Rioja by Cayetano Alberto de la Barrera y Leirado (Sevilla: Rafael Tarascó y Lassa, 1872, pub. Sociedad de Bibliófilos Andaluces); Id., Poesías, ed. Cayetano Alberto de la Barrera y Leirado, pub. La Sociedad de Bibliófilos Españoles, (Madrid: Rivadeneyra, 1867); Id., Poesías inéditas, ed. Ramón Fernández in Col. de poetas cast. (Madrid: Imp. Real, 1797); Juan Rufo, Las Seiscientas Apotegmas y otras obras en verso, ed. Agustín G. de Amezúa, pub. La Soc. de Bibl. Esp. (Madrid, 1923); Juan Salinas y Castro, Poesías, 2 vols., ed. Diego de Arroyo y Figueroa, pub. Soc. de Bibl. Andaluces (Sevilla: José María Geofrin, 1869); Gerónimo San José, Poesías selectas, ed. Diputación Provincial de Zaragoza (Zaragoza, 1876); “Un ignoto monoscritto palermitano delle ‘Obras lincas’ di don Antonio Solís y Rivadeneyra” by Antonio Gasparetti, BHi, xxxiii (1931); Francisco de la Torre, Obras (Madrid, 1631, facsimile, Archer M. Huntington, De Vinne Press, 1903); Hieronymo Torres, Conversion y Arrepentimiento muy deuoto para el pecador, etc. (Barcelona: Lorenço Déu, 1632, facsimile by Archer M. Huntington, De Vinne Press, 1903); Luis de Ulloa y Pereira, Memorias Familiares y Literarias, ed. Miguel Artigas, pub. La Soc. de Bibl. Esp. (Madrid, 1925); Vadillo, Poemas, ed. Joaquín Hazañas de la Rua, in Obras de Gutierre de Cetina, apéndice, vol. ii (Madrid, 1895); Lope Félix de Vega Carpio, Cancionero Divino. Antología de Urica sagrada, ed. José Luis Sempere (Madrid: Huelves, 1935); Id., Poesías líricas, 2 vols., ed. José F. Montesinos (Madrid, “Clásicos Castellanos,” 1925); Id., Rimas, 2 vols. (Madrid, 1609, facsimile de Archer M. Huntington, De Vinne Press, 1903); Id., Rimas humanas y divinas del licenciado Tomé de Burguillos, ed. Ramón Fernández in Col. de poetas cast. (Madrid: Imp. Real, 1792); “136 Sonnets Anonymes,” ed. R. Foulché-Delbosc, Revue Hispanique, vi (1899), 328–407; “237 Sonnets,” ed. R. Foulché-Delbosc, Revue Hispanique, xviii (1908), 488–618.

7 Adolfo de Castro, op. cit.; see note 3 and Menéndez y Pelayo, op. cit.

8 Hernando de Hozes, op. cit.

9 ed. Garcilaso, p. 232.

10 Herrera, Controversia etc., p. 16.

11 See “Egloga Segunda,” verses 210–214, pp. 554–555.

12 Op. cit., p. 15 (Cap. xii).

13 Rengifo, op. cit., p. 92.

14 See quotation in Menéndez y Pelayo, op. cit., p. 223.

15 C. Micaëlis de Vasconcellos, op. cit.