INLEIDING

In het politieke debat, in de kranten en op straat zijn heel wat zorgen te beluisteren over de staat van de Nederlandse infrastructuren. Het zijn zorgen over treinen die niet op tijd rijden, prijzen die alsmaar stijgen, energievoorziening die uitvalt en dijken die het dreigen te begeven. Al gauw wordt dan een verband gelegd met de liberalisering en privatisering die in de afgelopen vijftien tot twintig jaar hun intrede hebben gedaan in al onze infrastructuren. De marktwerking, zo valt overal, ook onder parlementariërs, te beluisteren, moet worden teruggedraaid en de overheid zou weer volledige zeggenschap moeten hebben over wat ‘van ons allemaal’ is. Met infrastructuren doelen we hier op de fysieke, onroerende voorzieningen die ons economisch leven onderbouwen: wegen en spoorwegen, dijken en drinkwater, vliegvelden, riolering en afvalverwerking, elektriciteit, gas en elektronische communicatie.

De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid deelt deze conclusie niet, maar wel de onderliggende zorg om de huidige en toekomstige staat van de Nederlandse infrastructuur. In de eerste fase van de introductie van de marktwerking is vooral gekoerst op vergroting van de efficiëntie en vergroting van de keuzevrijheid van consumenten. In vrijwel alle sectoren is daarbij winst behaald, doorgaans in het voordeel van de consument. Maar langetermijnwaarden, zoals innovatie, onderhoud, beschikbaarheid en duurzaamheid, zijn binnen het nieuwe regime zelden expliciet aan de orde gesteld. Ze dreigen daardoor minder aan dacht te krijgen, waardoor kortetermijnwaarden (gericht op de individuele consument) bevoordeeld worden boven deze langetermijnwaarden (waarden die het individu overstijgen). In het WRR-rapport worden de eerstgenoemde waarden aangeduid als ‘Type I’-belangen en spreken we van ‘Type II’-waarden als het gaat om de laatstgenoemde.

Ervaringen uit het buitenland en wetenschappelijk onderzoek ondersteunen het vermoeden dat de huidige institutionele arrangementen onvoldoende in staat zijn om op de lange termijn dergelijke publieke waarden te realiseren. De vrees hiervoor wordt niet weggenomen als infrastructuren, en de dienstverlening die zij moeten garanderen, weer worden ondergebracht in een publiek monopolie: daartegen pleiten de daarmee verbonden risico's van politiek opportunisme, verkokering en een te gering innoverend vermogen. Daarbij komt dat de fysieke netwerken van onze infrastructuren nauwelijks meer nationale netwerken zijn: ze zijn geïnternationaliseerd, ze zijn netwerken van netwerken geworden. In veel sectoren bestaat er gedetailleerde technische afstemming op internationaal niveau, maar ontbreekt de bestuurlijke en politieke besluitvorming op systeemniveau van de infrastructuren. Een terugkeer naar nationale publieke monopolies vult dit democratisch hiaat niet.