¹ Boethius, De consolatione phitosophiae, ii.7; cf Prov. x.19, xvii.28.

² B.xi.415-24 (ed G. Kane and E. T. Donaldson: London, 1975), pp 462-3.

³ Ullmann, W., ‘John of Salisbury’s Policraticus in the Later Middle Ages’, Geschichtsschreibung und geistiges Leben im Mittelalter: Festschrift für H. Löwe (ed Hauck, K. and Mordek, H.: Cologne-Vienna, 1978) pp 519–45Google Scholar; Linder, A., ‘The Knowledge of John of Salisbury in the Late Middle Ages’, Studi medievali, third series, 18 (1977) pp 315–66Google Scholar; ‘John of Salisbury’s Policraticus in Thirteenth-Century England’, Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, 40 (1977) pp 276-82.

⁴ Policraticus vii. 13 (ed Webb) 2, 145, ‘Mens humilis, studium quaerendi, vita quieta, scrutinium taciturn,…’

⁵ Policraticus vii.12, 2, 139-40, ‘Nichil enim utilius, nichil ad gloriam aut res adquirendas commodius iuventuti quam eloquentia quae ex eo plurimum comparatur si rerum in mente et in ore copia sit verborum. Verba namque proferre rebus incognitis desipientis potius quam docentis est aut discentis. Multos videbis huiusmodi qui totum longo detinent sermone diem et nichil omnino dicunt aut minimum. Tu defessus es audiendo, et is, nisi verbosior esset, loquendo perfnigari potuerat; quo tamen tendat aut quid velit nondum intelligis. Tu finem expectas, ille nondum initium fecit…. Multasiquidemetfallaciterloquinugigeruliestetfamam omnino negligentis et in se virorum gravium provocantis odium et contemptum. Nam et Spiritus sapientiae auctor est quia qui sophistice loquitur odibilis est’. 2, 143, ‘Ipse tamen, licet scrupulosior sit, totius est solutionis ignarus. In uno tamen fortasse sibi prospexit cautius quod in marsupio omnia quibus inflatur ingessit. Facile tamen et quasi acu vesicam hanc perforando quicquid loquacitatis in follibus imperiti gutturis resonabat interdum uno sapientis verbulo conquiescet’.

⁶ The most useful discussion is by Hendley, B., ‘John of Salisbury and the Problem of Universals’, Journal of the History of Philosophy, 8 (1970) pp 289–302CrossRefGoogle Scholar, although he concludes that John made a non-Aristotelian contribution of limited value to a subject which he had lost patience with: p 302, ‘It has been my contention that John of Salisbury makes an original contribution towards solving the problem of univer sals and that his view can be distinguished from those of his contemporaries and from the Aristotelian view developed in the Organon.… I do not contend that John has solved the problem of universals, though he is evidently quite sick and tired of all the arguments about it’.

⁷ Metalogicon ii.18 (ed Webb) p 96, ‘Longum erit et a proposito penitus alienum, si singulorum opiniones posuero vel errores; cum, ut verbo comici [Terence, Phormio II.iv.14] utar, fere quot homines, tot sententiae. Nam de magistris aut nullus aut rarus est qui doctoris sui velit inherere vestigiis. Ut sibi faciat nomen, quisque proprium cudit errorem’.

⁸ Metalogicon ii.17, p 92, ‘Alius ergo consistit in vocibus; licet haec opinio cum Rocelino suo fere omnino iam evanuerit’.

⁹ Metalogicon ii.20, p 115, ‘Unde licet Plato cetum philosophorum grandem et tam Augustinum quam alios plures nostrorum in statuendis ideis habeat assertores, ipsius tamen dogma in scrutinio universalium nequaquam sequimur’.

¹⁰ Metalogicon ii.17, p 94, ‘Magnum profecto est et notum philosophis contemplantibus altiora quod isti pollicentur; sed, sicut Boetius et alii multi testantur auctores, a sententia Aristotilis penitus alienum est. Nam et ipse huic sententie, sicut evidens est in libris eius, sepius adversatur. Egerunt operosius Bernardus Carnotensis et auditores eius ut componerent inter Aristotilem et Platonem, sed eos tarde venisse arbitror et laborasse in vanum ut reconciliarent mortuos qui, quamdiu in vita licuit, dissenserunt’; ii.19, p 97, ‘Postremo quod, quasi ab ad verso pectentes, veniunt contra mentem auctoris et, ut Aristotiles planior sit, Platonis sententiam docent aut erroneam opinionem, que equo errore deviat a sententia Aristotilis et Platonis; siquidem omnes Aristotilem profitentur’.

¹¹ Metalogicon ii.20, pp 115-6, ‘eo quod hie Peripateticorum principem Aristotilem dogmatis huius principem profitemur. Magnum quidem est et, quod Boetius in secundo commento super Porphirium nimis arduum fatetur tantorum virorum diiudicare sententias; sed ei qui Peripateticorum libros aggreditur, magis Aristotilis sententia sequenda est; forte non quia verior, sed plane quia his disciplinis magis accommoda est. Ab hac autem longissime videntur abcedere tarn illi qui genera et species voces esse constituunt aut sermones, quam alii qui premissis de rerum investigatione opinionibus distrahuntur. Et quidem omnes ab Aristotile puerilius aut stolidius evagantur quam Platonici, cuius sententiam agnoscere dedignantur’; cf ii.16, p 90, ‘Sed cum singuli suis mentis splendeant, omnes se Aristotilis adorare vestigia gloriantur; adeo quidem, ut commune omnium philosophorum nomen preminentia quadam sibi proprium fecerit. Nam et antonomasice, id est excellenter, Philosophus appellatur’; also ii.2, p 63, ‘Deinde Aristotiles artis regulas deprehendit et tradidit. Hie est Peripatheticorum princeps, quern ars ista precipuum laudat auctorem, et qui alias disciplinas communes habet cum auctoribus suis, sed hanc suo iure vendicans a possessione illius exclusit ceteros. Et licet alibi de eo plenius scripserim, nequaquam hie silendum credidi, quod de eo dicat Quintilianus [Inst. Or., X.i.83]: Quid Aristotilem memorem, quern scientia rerum dubito an scriptorum copia an loquendi usu an suavitate eloquii an inventionum acumine an varietate operum clariorem putem?’

¹² Metalogicon ii.18, p 96, ‘Ut autem cum doctoribus mitius agam, sepius ad nomen quam ad rem videntur plurimi disputare’.

¹³ Metalogicon ii. 18-19, pp 96-7, ‘Sane in articulis, ubi plurimum dissidere videntur, alter alterius interpretationem admittit, etsi earn contendat esse ineptam. Itaque vicissim ducunt in crimine sermonem, non sensum alienum. … Sit ergo quod sententiis parcam, in quibus nee ipsi, si interpretationes invicem supponere liceat, dissident’.

¹⁴ Metalogicon ii. 19, p 97, ‘pauca tamen sunt in quibus eis non arbitror ignoscendum. Primum quod onera importabilia teneris auditorum humeris imponunt’.

¹⁵ Metalogicon ii.20, p 107, ‘Porro materiam Deus fecit ex nichilo; ipsique materie concreta est forma, eo quod simul eque de nichilo creata; ita tamen ut, sicut discrctionis forme, ita privilegium existendi materie relinquatur. Quodam enim modo per materiam existit forma, sicut discemitur materia ipsa per formam. Nam nee forma res per se existens est, nee materia sine forme beneficio discreta est. Chaos erit, aut potius mundus sensibilis nichil erit, nisi rerum effigies formis adhibitis natura componat’; also ii.11, p 83, ‘propositas enim de se expedit questiones, sed ad alia non consurgit; quale est: An affirmare sit enuntiare, et: An simul extare possit contradictio’. Philosophy is a question of opposites in relation to individuals and substance, quantity and quality, etc.: Policraticus iii.2, 1, 174.

¹⁶ Metalogicon ii.17, p 92, ‘Alius sermones intuetur et ad illos detorquet quicquid alicubi de universalibus meminit scriptum; in hac autem opinione deprehensus est Peripatcticus Palatinus Abaelardus noster, qui multos reliquit et adhuc quidem aliquos habet professionis huius sectatores et testes. Amici mei sunt; licet ita plcrumque captivatam detorqueant litteram ut vel durior animus miseratione illius movetur. Rem de re predicari monstrum ducunt; licet Aristotiles monstruositatis huius auctor sit,…’; cf Hendley, art. cit., pp 291-2.

¹⁷ Metalogicon ii.20, pill, ‘Ergo ex sententia Aristotilis genera et species non omnino quid sunt sed quale quid quodammodo concipiuntur; et quasi quedam sunt fig menta rationis seipsam in rerum inquisitione et doctrina subtilius exercentis. Et hoc quidem fideliter, quia, quotiens opus est, agitationis sue manifestum in rebus producit exemplum’.

¹⁸ De quaestionibus evangelistarum ii.51, and quoted Aquinas, Summa theologica, III. Iv.4 ad 1, ‘non omne quod fingimus, mendacium est … cum autem fictio nostra refertur in aliquam significationem, non est mendacium sed aliqua figura veritatis’.

¹⁹ Metalogicon iv. 17, pp 182-3, ‘Cum ergo ratio origine divina nobilitetur et divino polleat exercitio, earn super omnia colendam esse totius philosophic decreto sancitum est. Hec enim inordinatos motus compescit et ad normam bonitatis com-ponit universa, ut nichil sit quod ordinationi divine repugnet,…’; iv.19, p 185, ‘Hos tamen gradus non operatur natura, sed gratia, que de fonte sensuum pro arbitrio suo elicit varios rivulos scientiarum et sapientie; invisibilia Dei per ea que facta sunt manifestat, et manifestata quadam caritatis unitate communicat, et hominem Deo unit’; iv.39, p 212, ‘Porro hec in Deo unum, quia Ratio et Verbum eternum de se dicit: Ego sum Veritas. … At in creaturis aliud Veritas, aliud ratio; nam Veritas imago quedam divinitatis est, quam in rebus ratio querit et invenit’; iv.41, p 216, ‘Et quia tarn sensus quam ratio humana frequenter errat, ad intelligen-tiam veritatis primum fundamentum locavit in fide’; cf iv.38, p 211, ‘Est ergo ratio quidam mentis oculus’.

²⁰ Metalogicon i.1, pp 5-6, ‘Dum itaque naturam fecundat gratia, ratio rebus perspiciendis et examinandis invigilat, nature sinus excutit, metitur fructus et efficaciam singulorum’. Note also Policraticus vii.10, 2, 130-1, where Adam’s dominium over the animals in nature is renewed by God’s grant of grace to Noah at the Flood: ‘quod Deus homini contulit per naturam aut reformavit per gratiam’.

²¹ Aristotle was strongly opposed to those Platonists who advocated the existence of universal forms or ideas separated from individuals: ‘ut possit universalibus convenire, que sic auctore Aristotile intelliguntur abstracta a singularibus, ut tamen esse non habeant, deductis singularibus’, Metalogicon ii.20, p 115.

²² Policraticus iii.1, 1, 173, ‘Porro scientiae thesaurus nobis duobus modis exponitur: cum aut rationis exercitio quod sciri potest intellectus invenit; aut quod absconditum revellans gratia oculis ingerens patefacit. Sic utique aut per naturam aut per gratiam ad veritatis agnitionem et scientiam eorum quae necessaria sunt unusquisque potest accedere’.

²³ Metalogicon ii.20, p 111, ‘Et hoc quidem fideliter, quia, quotiens opus est, agitationis sue manifestum in rebus producit exemplum. Sic et ius civile sua figmenta novit, et disciplina quelibet ea, per que ipsius procedat usus, excogitare non erubescit, sed propriis quodammodo figmentis gaudet’; cf ii prol., p 60, ‘Superioris libri serie satis arbitror expeditum gramaticam non esse inutilem; et quod sine ilia non modo eloquentia perfecta non constat, sed nee ad alias philosophic professiones eo tendentibus aliqua patet via; pro ea quoque mitius interpretandum est, eo quod non modo nature obnoxia subiacet, sed voluntati hominum adquiescit. Nam et leges civium ab humana constitutione plerumque vigorem sumunt; et quod publice utilitati creditur expedire, naturali iusticie coequatur. Nondum tamen absoluta est logica, quam, etsi mutilus sit et amplius mutilandus, Cornificius, parietem solidum cecati more palpans, impudenter attemptat et impudentius criminatur’.

²⁴ See especially Policraticus iv.2-3, 1, 237-9; v.2, 1, 282-4; viii.17, 2, 345-50; and the discussion of these passages by Ullmann, W., The Growth of Papal Government in the Middle Ages (3rd ed London, 1970) pp 422–5.Google Scholar

²⁵ Policraticus iii.1, 1, 173, ‘Quodque magis mirere, quilibet quasi quendam librum sciendorum officio rationis apertum gerit in corde’.

²⁶ Policraticus iv.2, 1, 237,’… iustitiae Dei, cuius iustitia iustitia in evum est, etlexeius aequitas. Porro aequitas, ut iuris periti asserunt, rerum convenientia est, quae cuncta coaequiparat ratione et imparibus rebus paria iura desiderat, in omnes aequabilis, tribuens unicuique quod suum est. Lex vero eius interpres est, utpote cui aequitatis et iustitiae voluntas innotuit’; v.2, 1, 282, ‘Est autem res publica …corpus quoddam quod divini muneris beneficio animatur et summae aequitatis agitur nutu et regitur quodam moderamine rationis’.

²⁷ Policraticus iv.7, 1, 259, following Tobias iv.16. For the use of this in Roman and canon law see Ullmann, W., The Medieval Idea of Law (London, 1946) p 37, n 5.Google Scholar

²⁸ Policraticus iv.2, 1, 237, ‘Nee in eo sibi principes detrahi arbitrentur, nisi iustitiae suae statuta praeferenda crediderint iustitiae Dei, cuius … lex eius aequitas’; iv.6, 1, 251, ‘et inutilis est constitutio principis, si non est ecclesiasticae disciplinae conformis. Quod et Christianissimum non latuit principem, qui legibus suis indixit ne dedignentur sacros canones imitari. Et non modo sacerdotes exemplaria peti praecipit, sed ad Leviticam tribum, mutuandi gratia, principem mittit. Sic enim legitimi sacerdotes audiendi sunt, ut reprobis et ascendentibus ex adverso omnem vir iustus claudat auditum’. Also v.2, 1, 282.

²⁹ Policraticus viii.23, 2, 401, ‘Dicunt philosophi et verum arbitror nichil in rebus humanis utilius homine, et in ipsis hominibus principe ecclesiastico vel mundano nemo utilior’. For the pope as apex, 2, 408-9; cf v.2, 1, 282, ‘Porro, sicut anima totius habet corporis principatum, ita et hii, quos ille religionis praefectos vocat, toti corpori praesunt’; vi.24, 2, 71, ‘Omnes applaudunt tibi, pater omnium vocaris et dominium’. For the lay ruler as caput and apex: iv.l, 1, 235; iv.8, 1, 262; v.2, 1, 282-3; v.6, 1, 298; vi.25, 2, 73.

³⁰ Hence the separate use of the two swords: Policraticus iv.3, 1, 239, ‘Hunc ergo gladium de manu Ecclesiae accipit princeps, cum ipsa tamen gladium sanguinis omnino non habeat. Habct tamen et istum, sed eo utitur per principis manum, cui cohercendorum corporum contulit potestatem, spiritualium sibi in pontificibus auctoritate servata’; vi.8, 2, 22, ‘Duos gladios sufficere imperio Christiano Evangelii sacra testatur historia…. Illi ergo quid habent militis, qui vocati ex Sacramento non obtemperant legi sed in eo militiae suae gloriam constare credunt, si contemptibile sit sacerdotium, si Ecclesiae vilescat auctoritas, si ita dilataverint regnum hominis ut Christi imperium contrahatur…’; viii.23, 2, 404, ‘Interim contineat Ecclesia manus suas, quoniam gladius Petri, qui sanguinem carnali sitiebat affectu, mandato Domini ad praesens tegitur in vagina, et discipuli eradicate zizania properantes praecipiuntur messores angelos expectare’.

³¹ Historia Pontificalis (ed Chibnall) p 16: for this episode see further now Evans, G. R., The Mind of St. Bernard of Clairvaux (Oxford, 1983) pp 173–90.Google Scholar

³² Policraticus vii. 12, 2, 140-1, ‘Unde plurimi accedentes retrorsum abeunt et aliquam vestium philosophiae portiunculam praeferentes gloriantur apud indoctos ac si in iurisdictionem eorum tota concesserit. Ut enim quidam ait (verbis namque manentibus nomen excidit):

Garcio quisque duas postquam scit iungere partes,

sic stat, sic loquitur velut omnes noverit artes.

De generibus et speciebus novam affert sententiam quae Boetium latuit, quam doctus Plato nescivit, et quam iste felici sorte in secretis Aristotilis nuper invenit. Veterem paratus est solvere quaestionem in qua laborans mundus iam senuit, in qua plus temporis consumptum est quam in adquirendo et regendo orbis imperio consumpserit Cesarea domus, plus effusum pecuniae quam in omnibus divitiis suis possederit Cresus’.

³³ Liebeschütz, H., Mediaeval Humanism in the Life and Writings of John of Salisbury (London, 1950) pp 116–7.Google Scholar

³⁴ For John’s theory of tyranny generally see H. Liebeschütz, op. cit., pp 50-5; Wieruszowskix, H., ‘Roger II of Sicily: Rex-Tyrannus in Twelfth-Century Political Thought’, Speculum 38 (1963) pp 46–78CrossRefGoogle Scholar; H., R. and Rouse, M. A., ‘John of Salisbury and the Doctrine of Tyrannicide’, Speculum 42 (1967) pp 692–709Google Scholar; Garfagnini, G. C., ‘Legittima potestas e tirannide nel Policraticus: Riflessioni sulla sensibilità politica di un clericus per i problemi storici-politici’, Critica storica 14 (1977) 575–609.Google Scholar

³⁵ Liebeschütz, op. cit., pp 19-22; and see now Dr. R. M. Thomson’s discussion in the next paper.

³⁶ Policraticus vii.12, 2, 139 (citing Horace, De arte poetica, lines 7-9), ‘velud egri somnia vanas fingentis species, ut nee pes nee caput uni reddatur formae’.

³⁷ See also his description of Alberic as someone who would find knots in even the smoothest piece of wood: Metahgicon ii.10, p 79, ‘ad omnia scrupulosus, locum questionis inveniebat ubique, ut quamvis polita planities offendiculo non careret et, ut aiunt, ci cirpus non esset enodis. Nam et ibi monstrabat quid oporteat enodari’; and in general ii.7, p 73, ‘Tanta est opinionum oppositionumque congeries, ut vix suonotaessepossitauctori…. Recteautemdicunturoppositiones, quia melioribus studiis opponuntur; obstat enim profectui’.

³⁸ Metalogicon i.3, p 9; ii.10, p 82, ‘Inventi sunt qui fuerant et ubi; neque enim ad palmam visi sunt processisse. Ad questiones pristinas dirimendas neque propositiunculam unam adiecerant. Quibus urgebant stimulis, eisdem et ipsi urgebantur, profecerant in uno dumtaxat, dedicerant modum, modestiam nesciebant; adeo quidem ut de reparatione eorum posset desperari’; cf ii.7, p 72, for the teachers who remain in boyhood however much they age.

³⁹ Metalagicon i.3, p 9, ‘Ego quidem omnino non miror, si credulos auditores suos, multa mercede conductus et multo tempore aerem verberans, docuit nichil scire; cum et ipse sic edoctus sit a magistris; siquidem non facundus sed verbosus et sine fructu sensuum verborum folia in ventum continue profert…nescio quid arduum et ignotum omnibus sapientibus tumenti ventosi pulmonis folle concepit’.

⁴⁰ Metalogicon iii.9, pp 150, 152, ‘Septimus [Topicorum] quoque a diffinitionibus pendet, evoluitque problemata que de eodem sunt et diverso. In huius autem discussione plurima attritio est, quoniam contrariarum concursus rationum dubitandi materia est’. ‘Versatur in his inventionis materia, quam hilaris memorie Willelmus de Campellis, postmodum Catalanensis episcopus, diffinivit, etsi non perfecte, esse scientiam reperiendi medium terminum et inde eliciendi argumentum. Cum enim de inherentia dubitatur, necessarium est aliquod inquiri medium, cuius interventu copulentur extrema’; and for his denial that universals can exist in isolation sec ii.20, p 101, ‘Nichil autem universale est, nisi quod in singularibus invenitur. Seorsum tamen a multis quesitum est, sed tandem nichil invenerunt omnes in manibus suis; quoniam seorsum a singularibus nichil est, nisi forte qualia sunt vera aut similia complexorum significata sermonum—but note the qualification. For other examples of the coming together of opposites to achieve a common approach to good see iii. 10, pp 157f, ‘Nam ut obviato sit, necesse est eandem teri viam’; Policraticus vii.2, 2, 98-9; also vii.8, 2, 122, ‘…donee ex collatione propositorum quasi ex quadam rationum collisione Veritas illucescat’.

⁴¹ E.g. Policraticus vii.12, 2, 140, ‘… sieum forte vis reprimere, benignissimeobsecra ut in docendo aut disputando sententiae plus apponat et earn verborum deductione compenset. Nam qui verba rebus et res temporis opportunitati contemperat, modestissimam totius eloquentiae regulam tenet.’ For discussion of John’s emphasis on frugalitas see Liebeschütz, op. cit., pp 30-3.

⁴² Metalogicon ii.7, pp 72-3; cf his condemnation of his former masters in ii.10, p 82, ‘Ad questiones pristinas dirimendas neque propositiunculam unam adiecerant. Quibus urgebant stimulis, eisdem et ipsi urgebantur, profecerant in uno dumtaxat, dedicerant modum, modestiam nesciebant; adeo quidem ut de reparatione eorum posset desperari’.

⁴³ Policraticus hi.1-2, 1, 174, ‘Ceterum scientia sui notitiam habet; quod evenire non potest, si non metiatur vires suas, si ignorat alienas. Est ergo primum hominis sapientiam afFectantis, quid ipse sit, quid intra se, quid extra, quid infra, quid supra, quid contra, quid ante vel postea sit, contemplari’. For the theme generally see Courcelle, P., Connais-toi toi-même de Socrate à saint Bernard (Paris, 1974-5).Google Scholar

⁴⁴ E.g. Policraticus viii.20, 2, 373, ‘Undique enim apparet quia, ut ait Valerius [Maximus. Facta et Dicta Memorabilia, iv. 1 ext. 8], ea demum tuta est potentia quae viribus suis modum imponit. Et sane nichil tarn praeclarum est aut tarn magnificum quod non moderatione desideret temperari’ (applied here to royal power). God too limits himself in many way, but not his love: vii.ll, 2, 135, ‘Hoc autem revera philosophari est, et hie est multae lectionis iocundissimus et saluberrimus fructus. Ipsa siquidem rerum omnium continet disciplinam et omnium moderatrix universis humanae vitae actibus et verbis et cogitationibus modum et terminos ipsa constituit. Est tamen cui nee ipsa novit terminum praefinire; est cui in eo praescribit modum ut non habeat modum. … Sic et incarnata Dei Sapientia, cum multis praescribat modum, Deum sine modo praecipit diligendum; nisi quia caritati modus ille praescribitur ut Deus sine termino amoris diligatur’.

⁴⁵ Metalogicon i.4, p 15, ‘Alii profecto, similes mei, se nugis curialibus mancipaverunt ut, magnorum virorum patrocinio freti, possent ad divitias aspirare, quibus se videbant et iudicio conscientie, quicquid lingua dissimulet, fatebantur indignos. Taceo vias istorum, quoniam eas Policraticus noster diligenter exequitur, etsi omnes plene non sufficiat indagare; hoc enim vires excedit humanas’. Cf Liebeschütz, op. cit., p 23, ‘The theme of the Policraticus is man’s alienation from his true self by the ways of life found in the higher ranks of society’.

⁴⁶ Metalogicon ii.7, p 73, ‘Sed nee Aristotiles, quern solum nugidici ventilatores ista dignantur agnoscere, fideliter auditur …’; cf pp 72-3, ‘dubitantes ad omnia, querentes semper, sed numquam ad scientiam pervenientes; et tandem convertuntur ad vaniloqium, nescientes quid loquantur aut de quibus asserant, errores condunt novos, et antiquorum aut nesciunt aut dedignantur sententias imitari’.

⁴⁷ Policraticus iii.4, 1, 179, ‘Ingentes, inquit. Fuerat quidem satis si magnas respondisset. Sed, quia adulatoris fraus omnia extollit in maius et de suo aliquid adicit unde sibi gratiam cumulet, ingentes inquit’. Rejection of the lesson to know yourself (iii. 12) is the root cause of flattery (iii. 4-7 passim). Cf Liebeschütz, op. cit., pp 27-8.

⁴⁸ Türk, E., Nugae curialium: Le règne d’Henri II Plantegenêt et l’éthique politique (Geneva, 1977)Google Scholar; Green, R. F., Poets and Princepleasers: Literature and the English Court in the Late Middle Ages (Toronto, 1980)Google Scholar; Burgess, G. S. (ed), Court and Poet (Liverpool, 1981)Google Scholar. But note the perceptive comments of Huizinga, J., ‘John of Salisbury: A Pre-Gothic Mind’, Men and Ideas (New York, 1959), pp 159–77Google Scholar; and Misch, G., Johann von Salisbury:” ‘Ias Problem des mittelalterlichen Humanismus(Göttingen, 1960), pp 286f.Google Scholar

⁴⁹ Policraticus iv. 7, 1, 259, ‘Procedantnuncdealbatorespotentum, susurrent aut, si hoc parum est, publice praeconentur principem non esse legi subiectum, et quod ei placet, non modo in iure secundum formam aequitatis condendo, sed qualitercumque, legis habere vigorem. Regem quern legis nexibus subtrahunt, si volunt et audent, exlegem faciant, ego, non modo his renitentibus sed mundo reclamante, ipsos hac lege teneri confirmo’. The reliance of the tyrant on flatterers had been noted by Aristotle, Politics iv.4, 1292a; v. 11, 1313b-14a.

⁵⁰ Metalogicon i.2, pp 8-9.

⁵¹ Metalogicon i.1, p 7, ‘Hec autem est ilia dulcis et fructuosa coniugatio rationis et verbi, que tot eggregias genuit urbes, tot conciliavit et federavit regna, tot univit populos et caritate devinxit; ut hostis omnium publicus merito censeatur quisquis hoc, quod ad utilitatem omnium Deus coniunxit, nititur separare’. Note Aristotle, Politics i.2, 1253a, ‘Hence it is evident that thepolis is a natural production and that man is naturally a political animal. … The gift of speech is also evident proof that man is more of a social animal than the bees or any herding animal: for nature, as we say, does nothing in vain, and man is the only animal who enjoys it’.

⁵² Policraticus viii.9, 2, 279, ‘Dictum est philosophiam totius civilitatis et omnium agendorum esse magistram…’; and see further Huizinga, art. cit., p 172.

⁵³ Metalogicon i.1, pp 7-8, ‘…et quamvis solam videatur eloquentiam persequi, omnia liberalia studia convellit, omnem totius philosophic impugnat operani, societatis humane fedus distrahit, et nullum caritati aut vicissitudini officiorum relinquit locum. Brutescent homines, si concessi dote priventur eloquii; ipseque urbes videbuntur potius pecorum quasi septa, quam cetus hominum, nexu quodam societatis federatus, ut participatione officiorum et arnica invicem vicissitudine eodem iure vivat. Quis enim contractus rite celebrabitur? que fidei aut morum disciplina vigebit? quenam erit obsecundatio aut communicatio voluntatum, subtracto verbi commercio? Non ergo unam, non paucos, sed omnes simul urbes et politicam vitam totam aggreditur Cornificius noster, studiorum eloquentie imperitus et improbus impugnator’. The point is also made by the abrupt switch from philosophical discussion to comment on contemporary political disorders in iv.42, p 216. Cf Policraticus. iii. 1, 1, 173, ‘Agnitio igitur veritatis cultusque virtutis publica singulorum et omnium et rationalis naturae universalis incolumitas est. Contrarium vero eius ignorantia et odibilis et inimica propago eius vitium est.’

⁵⁴ Policraticus iv.2, 1, 237; viii.22, 2, 396, ‘rem publicam, id est populum Dei’; and for the Ecclesia as the imperium christianum see vi.8, 2, 22-3.

⁵⁵ Liebeschütz, op. cit., pp 24-5; Misch, op. cit., p 245.

⁵⁶ Policraticus iv, 1, 235-6; iv.2, 1, 238, ‘Publicae ergo utilitatis minister et aequitatis servus est princeps, et in eo personam publicam gerit’; iv.3, 1, 241, ‘Gerit autem ministerium fideliter, cum suae conditionis memor universitatis subiectorum se personam gerere recordatur, et se non sibi suam vitam sed aliis debere cognoscit, et earn illis ordinata caritate distribuit’; iv.12, 1, 278-9, ‘Princeps enim tenetur de omnibus et omnium auctor esse videtur quia, cum omnia possit corrigere, eorum merito particeps est quae noluit emendare. Cum enim potestas publica sit, ut praediximus, omnium vires exhaurit et, ne in se deficiat, incolumitatem omnium debet procurare membrorum. Quot autem in administratione principatus extant ofricia, tot sunt principalis corporis quasi membra’; v.2, 1, 282, ‘Est ergo primum omnium ut princeps se totum metiatur et quid in toto corpore rei publicae, cuius vice fruatur, diligenter advertat’; v.4, 1, 290-1, ‘Unde in constitutionibus principum, magistratuum edictis aut promulgationibus per prolemsin fit plurium conceptio personarum, ut non tarn personae quam universitatis tota constitutio videatur esse vel quaevis alia promulgatio’; and as applied to the universal Church, vi. 24, 2, 71-2. For the whole topic and its application to the Ecclesia generally see Kantorowicz, E. H., The King’s Two Bodies (Princeton, 1957), pp 193f.Google Scholar; Miczka, G., Das Bild der Kirche bei Johannes von Salisbury (Bonn, 1978), esp. pp 81–8Google Scholar; Struve, T., Die Entwicklung der organologischen Staatsaufassung im Mittelalter (Stuttgart, 1978), esp. pp 123–48Google Scholar; ‘Bedeutung und Funktion des Organismusvergleichs in den mittelalterlichen Theorien von Staat und Gesellschaft’, Miscellanea Mediaevalia, 12 (1979), pp 144-61. Note Aristotle, Politics hi.11, 1281b.

⁵⁷ For corpus iustitiae, Policraticus in A, 1, 233. Note also vi. 25, 2, 73, ‘Nobis autem haec de unitate capitis et membrorum ad praesens dixisse sufficiat, hoc adiecto quod praemisimus, quod lesio capitis, ut praediximus, ad omnia membra refertur et cuiusque membri vulnus iniuste irrogatum ad capitis spectat iniuriam’; and the claim that ‘Cum ergo populus ei et in eum omnem auctoritatem suam contulerint, ei obviare crimen maiestatis est et manifesta subversio principatus’ cited in vii.20, 2, 186.

⁵⁸ Policraticus iv.1, 1, 235-6, ‘princeps potestas publica et in terris quaedam divinae maiestatis imago’; iv. 2, 1, 238; vi. 25, 2, 73-4, ‘et istud principem, quern constat esse in terris quandam imaginem deitatis’; ct iv. 11, 1, 269 and 275.

⁵⁹ Politics, i.2, 1253a.

⁶⁰ Liebeschütz, op. cit., p 13.

⁶¹ See the whole chapter Policraticus viii.21, 2, 379-96, concluding ‘et luce clarius intuebitur omnes tirannos miscros esse’.

⁶² E.g. Policraticus iii.4, 1, 177: he blinds eyes and blocks ears to truth.

⁶³ Politics i.8, 1256b; iii.14, 1285b; cf vii. 10, 1330a. For Aristotle natural slaves were to be classified as domestic animals and other forms of household property, and could not therefore by definition have a political character, since a polis had to be a government of free men; i.3-8, 1253b-6b; iii.6, 1279a. Having begun the Policraticus by defining the hunter as the irrational man who becomes beastlike because he does not know himself and therefore lives to prey upon other animals-i.l, 1,19, ‘Sic rationalis crcatura brutcscit, sic imago crcatoris quadam morum similitudine deformatur in bestiam, sic a conditionis suae dignitate degenerat homo, vanitati similis factus, co quod ex honorc collato intumuit et a tumore perdidit intellectum. Quis enim co indignior, qui sui ipsius contempnit habere notitiam?… Quid eo brutius, qui ex defectu rationis et impulsu libidinis, dismissis propriis, aliena negotia curat, et non modo ncgotiis, scd et alicnis otiis iugiter occupatur? Quid eo bestialius, qui omisso officio, dc media noctc surgit, ut sagacitate canum, venatorum industria, studio commilitonum, servulorum fretus obsequio, temporis et famae iactura, rcrum laborisque dispendio, dc nocte ad noctem pugnet ad bestias?’-John of Salisbury’s well known condemnation of hunting (i.3-4, 1, 20-35) takes the hunter as an example of the tyrant, for no hunter was worthy to be either a king or a bishop: ‘Nonnc rcputabis indignum, si ad regnum vcl ad pontificium venator aspiret?’ (1, 32).

⁶⁴ Policraticus v. 10, 1, 325, quoting Horace, Epp. I.x.41, ‘Possunt impugne plurima cxtorqucrc qui parvo non possunt, immo dedignantur esse contenti. Notum quidem est et generale provcrbium scrviet eternum qui parvo nesciet uti’.

⁶⁵ Policraticus v. 10, 1, 325, quoting Juvenal, Satires v.66, ‘Maxima quaeque domus servis est plena superbis; et cadem cupidis plena est et avaris. Illi tamen perniciosius nocent inter omnes curiae nugatores….’

⁶⁶ Policraticus iv.6, 1, 251, ‘Accipiens, inquit [Deut. xvii.18], exemplar a sacerdotibus Leviticae tribus. Recte quidem. Omnium legum inanis est censura, si non divinae legis imaginem gerat’. See also the Entheticus 1517-22, ‘Lex divina bonis vivendi sola magistra…/Lex humana, Dei si sit contraria legi,/Auctorem damnat, quo pereunte perit’. (PL, 199.997; ed Pepin p 183).

⁶⁷ Entheticus, 1341-4 (994), ‘Ilia tyrannorum pax est, ut nemo reclamet,/Quicquid agant, possint omnia, iura nihil,/Iura vacant; sacras leges evertit abusus,/Velle suum statuunt iuris habere locum’: ed Pepin pp 178-9.

⁶⁸ See the discussion by Liebeschütz, op. cit., pp 13-15, concerning taxation for the campaign against Toulouse in 1159; cf Metalogicon iv.42, pp 116-17, ‘Iamenim flere magis vacat quam scribere; et visibili argumento doceor quod mundus totus subiacet vanitati. Expectavimus enim pacem, et ecce turbatio et tempestas ingruens Tolosanis Anglos et Gallos undique concitat; et reges, quos amicissimos vidimus, se insatiabiliter persequuntur’.

⁶⁹ Policraticus v. 10, 1, 329, ‘Sed et de anteacta vita cuiuscumque frustra praesumitur, cum inter curiales vix possit innocentia retineri. Quis est enim cui virtutem non excutiant curialium nugae? Quis est tantus, quis tarn solidus ut corrumpi non possit? Optimus est qui resistit diutius, qui validius, qui corrumpitur minus. Nam, ut sit virtus incolumis, a curialium vita divertendum est. Provide quisquis hoc dixerit et prudenter curiae naturam expressit [Lucan, Pharsalia viii.493, 4]: Exeat aula qui vultessepius’. According to Constable, G., EHR, 69 (1954), pp 67–76CrossRefGoogle Scholar, John was already in disfavour by the spring of 1156 either for his view of the right royalpapal relationship, and especially the papal claim to supreme jurisdiction over islands, or perhaps for his opposition to the levying of scutage on churches.

⁷⁰ See the long diatribe in Policraticus vii.20, 2, 186-8, which begins by condemning the servants of secular princes who assume priestly powers and invade the churches on the basis that the powers of the prince are absolute-’scindentes Ecclesiam, sacerdotium perturbantes, seditionem facientes in populo nisi ad sacerdotium permittantur accedere. Cum enim sibi conciliaverint gratiam potestatum, de iure patere sibi asserunt universa, eo quod princeps (ut dicunt) legibus non subicitur et quod principi placet legis habet vigorem…. Nullas leges credunt civilibus praeferendas’-and who then cite examples of tyrants acting by custom who have done similar things (‘Ad haec conquisita tyrannorum exempla proponunt, quibus persuadeant potestatibus universa licere. Maxime tamen sicubi locorum fuerint ubi inveterata consuetudo optineat, etiam si rationi adversetur aut legi’.) John lists the iniquities of one such tyrant, which include forced or simoniacal episcopal appointments, the banishment or exiling of bishops, repudiating the authority of the Roman church, imposing forced services on churches, torturing and persecuting clerics, so that thejustice of wild beasts operates where canon law has been stamped out: ‘quis in provincias induxerit ferale iustitium, quis leges et canones exterminaverit a finibus suis’. Cf Aristotle, Politics, iii.16, 1287a: to give a man absolute power beyond God and his laws is to entrust it to a wild beast.

⁷¹ Entheticus, 1297-1306 (993), 1321, 1345-6 (994); ed Pepin pp 177-9; cf Metalogicon ii.20, p 98: to have a combination of man and beast is against nature.

⁷² E.g. Policraticus vi. prologus, 2, 1, ‘Nam quod de nostratibus dictum est, ea sola intentione adieci ut ad virtutis viam redeant vel inviti. Eos namque ad agenda sufficiunt animare tarn exempla maiorum quam principis magnitudo invicti ….’

⁷³ Metalogicon prologus, p 1, ‘sed omnino non possum concurialium dentes evadere’; and cf his use of ‘dentem caninum exercere’ to mean condemn in ii.20, p 115. In the Vita sancti Thomae Becket is said to have struggled incessantly against the beasts of the court (ad bestias curiae). Rahewin reported that at the diet of Roncaglia in 1158 Barbarossa was said (by the archbishop of Milan) to have disposed of the tyrants of Italy whose gaping jaws swallowed all they could seize: Gesta Friderici iv.5.

⁷⁴ Policraticus viii. 17, 2, 357, ‘Si enim tirannus secularis iure divino et humano perimitur, quis tirannum in sacerdotio diligendum censeat aut colendum?’; viii.23, 2, 401, ‘e diverso nichil homini perniciosius homine, et in eis tirannus secularis aut ecclesiasticus perniciosior est. Sed profecto in utroque genere secularem ec-clesiasticus antecedit. Sal enim infatuatum [Matt. v. 13] ad nihil omnino valet, nisi ut proiciatur foras et concultetur ab hominibus’ and see the rest of the chapter esp. pp 405-11. See also the savage attack on the abuses of the Roman church which John claimed to have delivered to Adrian IV in vi.24, 2, 67-72; and further discussion of these passages in G. Miczka, op. cit., pp 154-60, 184.

⁷⁵ The general principle, with examples, is stated in Policraticus iv.3, 1, 240-1, ‘Profecto, ut Doctoris gentium testimonio utar [Heb. vii.7], maior est qui benedicit quam qui benedicitur, et penes quern est conferendae dignitatis auctoritas eum, cui dignitas ipsa confertur, honoris privilegio antecedit. Porro de ratione iuris, eius est nolle cuius est velle, et eius est auferre qui de iure conferre potest [Dig. 1.xvii.3]. Nonne Samuel in Saulem ex causa inobedientiae depositionis sententiam tulit, et ei in regni apicem humilem filium Ysai subrogavit?’; also vii.20, 2, 189, ‘Satius erit ut diadema detraheretur principis capiti quam principalis et egregiae partis rei publicae dispositio, quae in religione versatur, illius subtrahatur arbitrio …. Et forte arrogantius privatorum vota transgreditur qui sub imagine libertatis principibus appetit dominari’; and see the use of Jer. i.10 in viii.17, 2, 357. See further W. Ullmann, Growth of Papal Government, p 421, for comment and John’s attack on Frederick I.

⁷⁶ Policraticus iii.15, 1, 232-3, ‘Porro tirannum occidere non modo licitum est sed aequum et iustum…. Utique qui a Deo potestatem accipit, legibus servit et iustitiac et iuris famulus est. Qui vero earn usurpat, iura deprimit et voluntati suae leges summittit. In eum ergo merito armantur iura qui leges exarmat, et publica potestas servit in eum qui evacuare nititur publicam manum. Et, cum multa sint crimina maicstatis, nullum gravius est eo, quod adversus ipsum corpus iustitiae exercetur. Tirannis ergo non modo publicum crimen sed, si fieri posset, plus quam publicum est. Si enim crimen maiestatis omnes persecutores admittit, quanto magis illud quod leges premit, quae ipsis debent imperatoribus imperare? Certe hostem publicum nemo ulciscitur, et quisquis eum non persequitur, in seipsum et in totum rei publicae mundanae corpus delinquit’.

⁷⁷ Hereditary succession, as a sign of divine favour, is to be taken with priestly judgement and popular acclaim: see the discussion in Policraticus v.6, 1, 298-300, beginning ‘Hunc itaque, ut iam dictum est, dispositio divina in arce rei publicae collocavit et eum nunc archano providentiae suae misterio ceteris praefert, nunc quasi suorum iudicio sacerdotum, nunc ad eum praeficiendum totius populi vota concurrunt’ and ending ‘Nee tamen licitum est favore novorum recedere a sanguine principum quibus privilegio divinae promissionis et iure generis debetur successio libcrorum, si tamen (ut praescriptum est) ambulaverint in iustitiis Domini’.

⁷⁸ Policraticus v.2, 1, 283, ‘Cordis locum senatus optinet, a quo bonorum operum et malorum procedunt initia’; vi.25, 2, 76, citing Cod. IX.viii.5, ‘de nece etiam virorum illustrium qui consiliis et consistorio nostro intersunt, senatorum etiam (nam et ipsi pars corporis nostri sunt) …’; cf iv.12, 1, 278-9, ‘Quot autem in administratione principatus extant officia, tot sunt principalis corporis quasi membra’.

⁷⁹ 1389-92 (995) ed Pepin p 180.